Terugblik op de ochtend

Opening door René Paas

We zijn in het provinciehuis in Groningen. Wie online volgt haalt nog even thee, wie ter plekke is zoekt een zitplaats. De eerste mooie gesprekken ontstaan al, kennis wordt gedeeld en verbinding wordt gelegd. Erik Pool, programmadirecteur van Dialoog & Ethiek, introduceert de Commissaris van de Koning van Groningen, René Paas. “Er is hier zeker iets gebeurd, dat we hier In Groningen over dialoog en ethiek spreken”, zegt deze veelbetekenend.

In Groningen kan je het woord ruimhartig niet meer in één zin zeggen met het woord overheid. Paas vraagt zich af hoe het komt dat de overheid er niet is als je hem het hardst nodig hebt. En, daaraan gekoppeld, hoe het kan dat ambtenaren niet vertrouwd worden door hun eigen bazen. Ze worden bedolven onder de regels in plaats dat ze de ruimte krijgen om problemen eerst op te lossen en daarna uit te leggen welke keuzes hierbij zijn gemaakt en waarom. Terwijl de ambtenaren van nu hoger opgeleid zijn dan ooit.

Lees verder: de rede van René Paas

Lezing Paul van Tongeren

Een mooie opmaat naar de lezing van de toen nog Denker des Vaderlands, Paul van Tongeren. Van Tongeren betoogt dat er geduld nodig is om ons tegen cynisme te beschermen. We leren dat geduld het optimale midden is tussen de twee ondeugdelijke extremen cynisme en blind fanatisch. Onder geduld liggen de twee cardinale deugden woede en moed. Woede is de behoefte om kwaad te bestrijden en moed het vermogen om dit juist te verdragen. Geduld is dan het volhouden terwijl je wacht. Dit is niet eenvoudig. We krijgen handvatten aangereikt. In de zaal resoneert het eerste: zoek consensus en borg de dissensus.

Lees verder: de lezing van Paul van Tongeren.

Reflectie Nationale Ombudsman en minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Nationale Ombudsman, Reinier van Zutphen, is uitgenodigd te reflecteren op de eerdere sprekers. Verwijzend naar de titel van zijn vorige jaarverslag “De burger kan niet wachten” haakt Van Zutphen in op het thema geduld: “Waarop wachten ze? Ik denk dat ze wachten op een begin, dat er een start wordt gemaakt. Niet langer wachten met het gesprek starten. Maar neem wel de tijd om het gesprek goed te voeren.” Ook bij de Ombudsman resoneert het begrip dissensus. Het moet toch mogelijk zijn om het ergens inhoudelijk niet mee eens te zijn? Dat is niet hetzelfde als tegenspraak tegen de macht, maar juist onderdeel van je ambtelijk vakmanschap.

Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Hanke Bruins Slot, spreekt haar zorgen uit over de falende overheid, het verlies van vertrouwen in die overheid en een pijnlijk kloof tussen woorden en daden. Ze benadrukt dat het herstellen van de relatie met de samenleving urgent is. Als verantwoordelijk minister voor het functioneren van die overheid zet ze daarom in op een overheid die wordt gedreven door publieke waarden. Een overheid die dichtbij, dienstbaar en responsief is.

Ambtenaren moeten met elkaar en hun leidinggevende kunnen spreken over hun zorgen en twijfels, aldus de minister. Ze gelooft in het borgen van dissensus en dat kritische tegenspraak ons verder brengt. Natuurlijk is dat niet altijd makkelijk, bijvoorbeeld omdat het niet loyaal voelt aan de groep. Maar, geeft zij aan, tegenspraak is wél loyaal. Het is namelijk loyaal aan onze opdracht om de samenleving te dienen.

Lees verder: de speech van Hanke Bruins Slot.

De dichter aan het woord

"Als je dan zwijgen moet… luister dan”, zeiden ze. En ik herinner me nog hoe stil het werd, hoe alles de adem even inhield. Hoe alles stilviel; een stem, die té veel woorden gaf, ogen die zó lang aanschouwden, dat ze enkel nog staren konden.

Zo begint stadsdichter van Groningen en spoken word artist Myron Hamming zijn voordracht. Met andere woorden, in een andere klank, verbeeldt hij het thema van de ochtend:

"Een ander, een gesprek, een discussie kan dezelfde gedachte waarop je eerder bouwde, doen losweken, een ruimte, een gevoel of zelfs een angst, bij je blootleggen, maar juist daar, daar moeten we onze stem laten klinken als iemand die nog durft te dromen, in een kommetje gemaakt van twee handen te bewaren wat jarenlang, door onze vingers glipte." - Myron Hamming

Lees hier zijn hele gedicht

Om te bewaren: drie adviezen tegen cynisme

Zoveel verbeterprogamma’s – en we zijn er al zo lang mee aan de slag. Steeds vaker komt de vraag op, zowel binnen als buiten de rijksoverheid, of we eigenlijk wel anders kúnnen werken. Wie cynisme voelt opkomen, vindt hier drie tips en vier praktische wenken om moedig door te zetten.

Vanuit Dialoog & Ethiek hebben we nog niemand bij het Rijk ontmoet die het géén goed idee vond dat we meer tijd maken voor goede gesprekken, die sociale veiligheid onzin vond of tegenspraak nergens voor nodig. Waarom is het dan nog niet klaar? Hoeveel geduld moeten we opbrengen? Volgens Van Tongeren is cynisme niet nodig. In zijn lezing gaf hij drie adviezen om het cynisme tegen te gaan, en moedig door te zetten.

Drie adviezen om niet cynisch te worden:

1.    Spreek niet over ‘dilemma’s’ als je ‘vraagstukken’ bedoelt. Door te spreken over dilemma’s, kan de indruk ontstaan dat er een keuze gemaakt moet worden tussen twee opties, en geen van beide opties is ideaal. Sterker nog: bij een dilemma is er vaak de keuze tussen twee kwaden. Dat kan moedeloos maken, cynisch zelfs: wat maakt het nog uit wat ik doe? Vaak is het helemaal niet waar dat er maar twee opties zijn. Dilemma’s beperken ons in het denken in mogelijkheden.

2.    Erken dat morele keuzes aandacht, en dus tijd nodig hebben. Er is begrijpelijk veel ongeduld als het gaat om het herstellen van schade in Groningen en het compenseren van toeslagenouders en -kinderen. Waar het Van Tongeren om gaat is dat deze schandalen hebben kunnen ontstaan doordat er telkens kleine keuzes zijn gemaakt door individuen. Juist bij die keuzes moeten vragen gesteld worden, twijfels uitgesproken. Het gaat niet om de ethiek achteraf maar om de preventieve ethiek.

3.    Accepteer dat geduld nodig is – en dat geduld iets anders is dan ‘niet handelen’. Geduld is ‘virtuoos wachten’, gevoed door de woede of hartstocht onder de wil om iets te bereiken én de moed om te verdragen dat het doel nog niet bereikt is. Geduld hoort dus bij het werken aan complexe opgaven. Accepteer ook dat blijvend onderhoud nodig is. Het is nooit klaar.

Doorpraten bij Rijkswaterstaat, UWV en in het provinciehuis Groningen

Na de sprekers was het tijd voor de ambtenaren zelf: wat vinden zij ervan en wat willen zij veranderen? Op verschillende plekken in het land werd die middag doorgepraat, zoals bij het ministerie van SZW, RVO de Douane, Rijkswaterstaat, UWV en in het provinciehuis in Groningen. Nieuwsgierig waar dat over ging? Lees hier verder:

Doorpraten bij RWS: door psychologische veiligheid functioneren teams beter

Doorpraten bij UWV: over het lef om het anders te doen

Doorpraten in Groningen: van interessante vraag naar interesse naar elkaar