Wat bedoelen we met ‘goed ontmoet’?

Om maar eens met een heel ambtelijke zin te beginnen:

Goed ambtelijk handelen vindt zijn legitimatie in het verlangen in de samenleving naar een goede ambtelijke dienst.

Anders gezegd: ambtenaren kunnen nog zo goed hun eigen vakmanschap ontwikkelen, als daar zichtbaar gedrag uit voortkomt dat burgers niet kunnen plaatsen, dan ontstaat er onbegrip en wantrouwen.

De vraag wat een goede ambtelijke dienst is, moet dus ook in de samenleving beantwoord worden.

Weten burgers dan wat ze willen?

Lang niet alle burgers hebben ooit over deze vraag nagedacht. Veel mensen voelen zich nu ook nog niet uitgenodigd om over deze vraag na te denken. En wat geldt voor de ambtelijke dienst, geldt groter ook voor de politiek, de gehele overheid. Wat hebben mensen nodig om mee te kunnen doen aan het gesprek over een goede overheid, een goede ambtelijke dienst? Er is natuurlijk voor een deel onbekendheid over hoe het werkt. De dilemma’s waar bestuurders en ambtenaren voor staan. Het geeft politici en ambtenaren de plicht om burgers veel beter mee te nemen in de afwegingen die gemaakt moeten worden.

Tegelijkertijd is het niet een kwestie van ‘beste burger, ik leg het nog een keer uit. Dan snapt u wat ik doe en legt u zich daarbij neer’. Dat is badinerende interpretatie van de hippe term ‘procedurele rechtvaardigheid:’ als de ander mij maar kan volgen, is het akkoord.

Iedereen moet mee kunnen doen

Het gaat er ook om dat veel mensen zich niet uitgenodigd voelen om mee te denken. De vormen die we kiezen passen niet bij iedereen. Inspreken bij een raadsvergadering? Lid worden van een politieke partij? Meedoen aan een burgerberaad? Het zijn vormen waar veel mensen zich niet prettig bij voelen. In “Koester de democratie” doet de commissie Marcouch deze heldere oproep: “versterk op creatieve manieren democratische kennis, betrokkenheid en competenties.” Want de manieren waarop we het nu doen, werken voor sommige mensen goed, en voor veel mensen onvoldoende. Terwijl voor een weerbare democratie, aldus de commissie Marcouch, actief burgerschap cruciaal is.

De eerste stap is daarom vormen vinden die mensen in staat stellen om mee te doen. En dat is met nadruk de eerste stap, want daarna moeten we er ook voor gaan zorgen dat de reflecties van burgers, in welke vorm dan ook, kunnen doorwerken in het handelen van de overheid. De inzichten moeten een plek krijgen in de structuren van de overheid en in handelen van de mensen.

Voelen zet aan tot denken

Tijdens Wijs naar de Wet in Zwolle zagen we dat er vormen zijn die er tegelijkertijd voor zorgen dat burgers zich kunnen uitspreken én dat de inzichten, wanneer ze direct het hart raken, ook zeker doorwerken in de praktijk. Muziek, film, en theater zijn krachtige manieren om interview, debat en onderzoek aan te vullen en op een wezenlijk niveau met elkaar in gesprek te zijn. Te veel om op te noemen, je had erbij moeten zijn: voelen zet aan tot denken.

---------------------------------------------------------------------------

Miriam van Staden is adviseur bij het programma Dialoog & Ethiek

Wat gebeurde er tijdens Wijs naar de wet? Miriam tipt drie onderdelen waar je meer over kunt lezen:   De voorstelling Zie de Mens van de Joseph Wresinski Cultuur Stichting liet krachtig voelen hoe burgers zich machteloos kunnen voelen tegenover de overheid. Deze voorstelling geeft ambtenaren belangrijke feedback. En aanleiding om eens te denken: wanneer voel ik de onmacht in mijn eigen leven? En wat kan ik doen als anderen het voelen? In de Nulde Kamer werd onderzoek gedaan naar manieren om de democratie te vernieuwen. Hier kwam het idee uit voor “menings-dienstplicht”. Daan Rovers heeft het er ook over in het boek  'Wij zijn de politiek': je mag eigenlijk pas zeggen dat je een mening hebt, wanneer je de voors en de tegens hebt onderzocht, en dat gebeurt op dit moment onvoldoende. Bij de TU Delft werd een onderzoeksmethode ontwikkeld die dit ondersteunt: burgers krijgen keuzes voorgelegd waar de overheid in moet besluiten, en geven aan aan welke waarden een goed besluit moet voldoen. Deze participatieve waarde-evaluatie werd toegelicht en besproken tijdens Wijs naar de wet. Weet jij wat er allemaal gebeurt binnen de rijksambtenarij? Weet je dat een rijksambtenaar zorgt voor de biodiversiteit op de heide waar jij in het weekend wandelt? Of dat het een rijksambtenaar is die bezig is met de veiligheid van onze vaarwegen? Het Hannah Arendt Podium wilde het werk van rijksambtenaren eren door de verscheidenheid in beeld te brengen. Het resultaat is een serie foto’s en teksten van rijksambtenaren zelf, waarmee een inkijkje wordt gegeven in de dingen die je normaal gesproken niet ziet. De fototentoonstelling was te bekijken tijdens Wijs naar de wet, gelukkig zijn de foto’s ook gebundeld in een boek 'Het huis van ongeziene zaken' zodat iedereen de mooie beelden kan bekijken.