De Nulde Kamer: broedplaats voor democratische vernieuwing

De Nulde Kamer is een plek om ons politieke systeem te verbeteren, samen met alle inwoners van Nederland. Dat is het basisidee, want de Nulde Kamer staat nog helemaal in de kinderschoenen. De lage verkiezingsopkomst in thuisstad Rotterdam vormde de aanleiding voor dit initiatief. Lotte de Haan: “Hoe kunnen we de verkiezingen toegankelijker maken, vroegen we ons af. Want er zijn fysieke en mentale drempels voor mensen. Zou het ook anders kunnen, om zo onze democratie te versterken? Dat is best een uitdaging. Veel initiatieven struikelen onderweg, omdat ze worden gezien als politieke beïnvloeding. De Nulde kamer is een verkenning, een experiment dat kan uitgroeien tot een grotere beweging.”

Wat kan door de shredder

Zo’n 15 deelnemers van Wijs naar de wet 2024 doen mee met een eerste verkenning, onder begeleiding van Lotte de Haan, Sietje Piebenga, Noelle van den Dungen en Anniek Moll. Bij binnenkomst wacht de deelnemers direct een verrassing. Hier wordt ze gevraagd om een vastgeroest idee over goed ambtenaarschap op te schrijven op een A4’tje om die vervolgens door de shredder te mikken. Anniek Moll: “Het viel me op dat verschillende deelnemers veel moeite deden het vastgeroeste idee uitgebreid op te schrijven terwijl ze wisten wat ze er daarna mee gingen doen. Dat is wat ambtenaren vaak doen, dingen heel goed en genuanceerd opschrijven. Maar moet daar wel zo veel tijd en aandacht naar uitgaan? Want dat gaat soms ten koste van de tijd en aandacht voor de uitvoering.”

Vernieuwing begint met verwondering

In drie groepen gaan de deelnemers vervolgens in gesprek over het systeem, vanuit verschillende lenzen, zoals onze basishouding en onze aannames. Op een gesprekskaartje staat bijvoorbeeld de vraag: wanneer heeft de ambtenaar het werk goed gedaan? Een deelnemer vindt: “Je bent er niet om het systeem goed te laten verlopen, maar om de samenleving te dienen.” Een andere deelnemer maakt de vergelijking met een mierenkolonie: elke mier heeft een duidelijke taak in het systeem. Als mieren elkaar tegenkomen, groeten ze elkaar met hun voelsprieten. “Dat zouden we als ambtenaren ook moeten doen. Regelmatig bij elkaar en bij mensen in de samenleving checken: gaat het goed en doen we het goede?”

Die voelsprieten zijn dus belangrijk. “Een ambtenaar moet een opgave uitpluizen en erkennen dat het brede maatschappelijke belang soms op gespannen voet staat met belangen van groepen mensen. Het goede is niet altijd wat goed is voor de meerderheid. We moeten soms voorkomen dat een minderheid in het gedrang komt. En het stapeleffect voor ogen houden: hoe verschillende maatregelen na elkaar slecht kunnen uitpakken voor mensen.”

Ideeën voor vernieuwing

Hoe kun je de democratie vernieuwen? Daar circuleren al ideeën over. Bijvoorbeeld stemmen op je verjaardag of stemmen op de markt tijdens je rondje boodschappen. Een deelnemer zet daar een nieuw idee naast: “Eigenlijk zou het goed zijn als mensen werken aan hun oordeelsvorming over actuele maatschappelijke vraagstukken vóórdat ze gaan stemmen. Zodat ze leren met andere mensen in gesprek te gaan en beter te begrijpen wat het algemeen belang is. Dat je wordt geholpen om uit je bubbel te komen. Een soort meningsdienstplicht eigenlijk.”

Terwijl de groep discussieert of dit idee een verplicht karakter zou moeten krijgen of juist niet, wordt het idee alvast op een kaartje geschreven. Zo kan het nader worden verkend door een andere groep deelnemers aan de Nulde Kamer. Zou dit een allereerst begin zijn van een toekomstig experiment? Wie weet.

Anniek Moll besluit: “Er zijn al veel mooie initiatieven in ons land die gericht zijn op democratische vernieuwing, zoals de Stadmakers en burgerberaden. De Nulde Kamer kan zo’n plek zijn voor ons politieke bestel. Dat de Trias Politica – de wetgevende, uitvoerende en juridische macht – wordt uitgebreid met een vierde macht: de agenderende macht van burgers. Zou dat niet geweldig zijn?”