Toeval en geluksmomenten

Van Hilvarenbeek naar Amsterdam

“Ik groeide op in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, in het Brabantse dorp Hilvarenbeek. In eerste instantie ging ik rechten studeren. Ik ging daarvoor naar Nijmegen, wat voor de hand lag voor een Brabants meisje. Al snel wilde ik switchen van rechten naar andragologie, een discipline binnen de sociale wetenschappen die zich richt op ontplooiing van volwassenen in de samenleving. Tot mijn schrik werd ik ingeloot in Amsterdam. Ik was nog heel bleu en provinciaals, Amsterdam was zo ver weg voor mij! Maar ik was snel om. Niet alleen de studie trok me maar ook de anonimiteit van de grote stad.”

“De studie was voor mij een soort stoomcursus mens en maatschappij. Ik kwam midden in de strijd tegen discriminatie en achterstelling terecht en ervoer daarin veel solidariteit en saamhorigheid. Een verademing voor mij. Er waren spraakmakende docenten, zoals Hans Achterhuis, die ik altijd ben blijven volgen. En daarnaast bood Amsterdam een fantastisch decor voor mijn ontdekkingsreis naar wie ik was als lesbische vrouw, iets waarvoor in mijn gezin van herkomst helemaal geen ruimte was. Maar de tachtiger jaren waren ook de jaren waarin het economische tij omsloeg en idealisme plaats maakte voor doemdenken.”

Bruggenbouwer

Vanwege de slechte vooruitzichten koos ik voor wat zakelijkere vakken, zoals volwasseneducatie, organisatie-, en bestuurskunde. Ik ben afgestudeerd op lerende organisaties, wat toentertijd nog een heel nieuw begrip was. Na mijn afstuderen kon ik aan de slag bij een gemeente. Mijn eerste baan behelsde de subsidiëring van sociaal-cultureel werk. Later heb ik onder meer gewerkt aan de samenwerking tussen de gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD) en de gemeente. Die was precair, want gemeenten waren verantwoordelijk gemaakt, maar hadden geen kennis in huis, en de GGD wilden daarom liever geen bemoeienis van die kant. Ik vond het fijn om als bruggenbouwer te kunnen werken.”

Simpele oplossingen zijn er niet

“Bruggen bouwen ben ik blijven doen, ook toen ik later in de gemeente Amsterdam verantwoordelijk werd voor de samenwerking tussen preventie en eerstelijnszorg. Toch ben ik daarin afgeknapt, omdat er een wethouder kwam die al mijn werk uit mijn handen sloeg. Zij wilde in elke wijk een loket, en dat was het dan. Klinkt simpel, en dat was precies het probleem. Je kunt complexe achterstandsproblemen niet met een simpele oplossing te lijf gaan. Dat vraagt om een wijkgerichte netwerkaanpak, en die was juist aan het ontstaan, met draagvlak van heel veel partners.”

Met luisteren kom je ver

“Ik besloot het roer om te gooien van beleid naar management, omdat ik niet meer overgeleverd wilde zijn aan politieke grillen. Het leidinggeven vond ik in het begin best eng, want ik ben niet iemand die makkelijk voor een groep gaat staan. Maar ik kreeg er veel plezier in om mee te denken met de mensen en ervoor te zorgen dat zij hun werk samen konden doen. Ik heb jarenlang in verschillende gemeenten managementfuncties bekleed. Zo moeilijk is dat trouwens niet. Als je goed luistert, kom je een heel eind.”

Het werd uitvoeren op bestelling

Op een gegeven moment was ik afdelingshoofd Bedrijfsvoering in mijn woonplaats Diemen. Alle teams had ik goed op de rit. Toen werd opeens besloten om voor drie gemeenten één shared services organisatie op te richten. Dat zette voor mij weer alles op zijn kop. Niet alleen omdat het plan buiten mij om was gemaakt, maar ook omdat de werkwijze veranderde van investeren in relaties naar ‘uitvoeren op bestelling’. Dus toen mij werd gevraagd of ik het nieuwe organisatieonderdeel wilde leiden, heb ik bedankt. Het was ook de tijd dat de desastreuze gevolgen van de decentralisatie van de jeugdzorg en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) zichtbaar begonnen te worden. Gemeenten moesten zich noodgedwongen concentreren op het uitvoeren van aanbestedingen. Geloof me, als twintig gemeenten gezamenlijk een aanbesteding moeten doen, zijn ze jaren bezig met alleen al het ontwerpen van een aanbestedingsmodel. Dat gaat allemaal ten koste van relaties en samenwerking. Daardoor was de rek er bij mij uit om in gemeenteland te blijven werken. Degenen die verantwoordelijk waren voor het stelsel hadden de problemen mijns inziens kunnen zien aankomen. Ik heb moeten leren om met mijn verontwaardiging daarover om te gaan. De dingen scherp zien, en tegelijkertijd positief, met liefde tegemoet treden. In gesprek blijven met een verbindende taal. Want met een boze toon kom je nergens. Er is zoveel te leren als het gaat om samenspel en communicatie tussen mensen.”

Oude wonden

“Ik kan dat ook relateren aan mijn eigen leerproces. Het feit dat het mij energie kost om voor een groep te staan heeft een oorsprong in oude wonden. Mag ik er wel zijn, heb ik bestaansrecht, ben ik goed genoeg? Het helpt daarbij dat ik nu kan zien dat ik óók een product ben de wereldgeschiedenis en van mijn familiegeschiedenis. Ik ben opgegroeid met een gevoel van schuld. Ik was gezond, terwijl een van mijn zusjes vlak na de geboorte is overleden en de zus die daarna geboren werd geestelijk gehandicapt is. Daarnaast heeft mijn geaardheid tot een enorme clash met mijn ouders geleid. Ook dat was heel pijnlijk. Het is goed om nu te merken dat ik me minder laat leiden door angst en meer door inspiratie.”

Geluksmoment

“Twee jaar geleden had ik me aangemeld voor een congres van Dialoog & Ethiek in Delft. Ik was het  tegengekomen op Rijksportaal, want ik werkte inmiddels bij de Nederlandse Arbeidsinspectie van het ministerie van SZW. De oproep deed me denken aan een bijeenkomst van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten waar ik ooit bij was. Daar had ik Ien Dales haar gevleugelde woorden ‘Een beetje integer bestaat niet’ horen uitspreken in een toespraak over de integriteit van het openbaar bestuur. Maar in Delft gebeurde er nog iets. Een visie en een gevoel waarmee ik al heel lang rondliep, kregen opeens taal en momentum. Het was voor mij een volkomen authentiek moment, of zoals filosoof Martha Nussbaum het noemt: een cataleptische ervaring. Ik voelde een klik: dit ben ik, dit klopt, dit past. Dat geeft een geluksgevoel. Je wordt gegidst naar wat voor jou zinvol is. Dat had ik eerder al een beetje gevoeld met de lezing van Ien Dales, maar nu kwam er handelingsperspectief bij, in de vorm van leermogelijkheden, werkvormen en een community. Een paradijs toch?”

Van fantastisch toeval tot dialoogcampus

“Het fantastische toeval was dat ik op dat congres drie collega’s tegenkwam van de facilitatorpool van SZW. Nadien zijn we bij elkaar gekomen en daaruit is de Dialoogcampus van SZW ontstaan. Dat is een aanvulling op de facilitator pool waarop medewerkers van SZW een beroep kunnen doen voor creatieve bijeenkomsten en teamactiviteiten. De Dialoogcampus richtte zich van meet af aan op een andere tak van sport: inhoudelijke gesprekken om samen geconcentreerd na te denken over morele vragen. Inmiddels heb de mogelijkheid gekregen om een pool van gespreksleiders Dialoog & Ethiek te vormen voor en door alle directies van SZW De steun van onze plaatsvervangend secretaris-generaal Krista Kuipers was daarvoor heel belangrijk. We hebben hiervoor kort geleden ook een oproep geplaatst op het intranet.

Rijksambtenaren kunnen deze oproep hier zien: Dialoogcampus SZW zoekt gespreksleiders - Rijksportaal (overheid-i.nl)

Focus op leidinggevenden

“Ik wil leidinggevenden graag helpen minder te vergaderen en meer goede gesprekken te voeren. Ze zitten helemaal vol met vergaderingen want veel problemen worden bij hen neergelegd. Mensen praten soms een jaar lang langs elkaar heen omdat ze vast zitten in een vergaderritueel. Wat een verspilling van tijd en energie! Ik bespeur bij hen veel behoefte aan reflectie en verdieping. Ik wil ze graag ondersteunen om met goede gesprekken het plezier, de professionaliteit en de prestaties te vergroten.”

Zomaar een open gesprek voeren is een illusie

“In onze organisaties is het vaak de hiërarchie, in combinatie met werkdruk, die in de weg staat van goede gesprekken. De cultuur bij SZW is heel vriendelijk en informeel, en tegelijkertijd zijn er mensen die in de knel zitten en onvoldoende steun krijgen. Wat me boeit is waarom dingen die van belang zijn soms niet gezegd worden. Hoe krijg je alle relevante perspectieven wel op tafel? Op een ontspannen manier onderzoeken waar het mis gaat? Als gespreksleider leer ik nog elke keer wat daar allemaal bij komt kijken. Zomaar een open gesprek voeren is een illusie. Je moet daar de voorwaarden voor creëren. Ik zie ook steeds beter dat het probleem vaak niet in individuen zit, maar in de relatie tussen mensen. Dat is het gebied van de relationele ethiek en systeembenadering. Super inspirerend vind ik dat.”

Wie ben ik als ik in vorm ben?

“De opleidingen die ik heb gevolgd zijn heel belangrijk geweest in mijn leerproces. Eerder in mijn loopbaan heb ik al een aanvullende opleidingen tot mediator en vertrouwenspersoon voltooid. Recenter heb ik de Beroepsopleiding Socratische Gesprekken gedaan, en op dit moment volg ik de leergang Visieontwikkeling in Organisaties bij de ISVW. Mijn meesterproef gaat over de vraag wie ik ben als ik in vorm ben in dit werk. Ik mag mijn gevoel wel wat meer ruimte geven in mijn handelen. Ik heb een sterke drijfveer om te groeien, misschien door mijn verlangen naar wijsheid en verbondenheid. Gelukkig slaag ik er steeds beter in het gespreksleiderschap op mijn eigen manier in te vullen, oftewel: wat assertiever te worden. Je kunt het ook zo zeggen: ik word steeds meer een vrij mens.”

Ben je rijksambtenaar en heb je ook interesse om gespreksleider Dialoog & Ethiek te worden? Kijk dan eens op de webpagina van de community van gespreksleiders: Gespreksleiders Dialoog & Ethiek | Dialoog & Ethiek | Grenzeloos Samenwerken

Behalve een community van gespreksleiders is er ook een community van praktijkbouwers Dialoog & Ethiek actief. Dat zijn rijksambtenaren die binnen hun eigen dienstonderdeel bouwen aan een werkpraktijk waarin ethische reflectie vaste praktijk is. Interesse? Check Praktijken bouwen | Dialoog & Ethiek | Grenzeloos Samenwerken

Caroline Wiedenhof

September 2024