Meer ruimte voor de ongetemde ambtenaar - kijk het webinar met Henk den Uijl terug
Tekst: Jan Jelle van Hasselt
Hoe kan het toch dat sommige problemen zo hardnekkig blijven bestaan? Zoals burgers die onbedoeld de dupe worden van regels. We zien het, we weten het, het verandert niet. Henk den Uijl sprak er tijdens een webinar over.
Bekijk hier het webinar terug, of lees hieronder een korte samenvatting.
“Slechtheid is geen voorwaarde voor medeplichtigheid,” stelt Henk den Uijl (onderzoeker bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur) dat is de “banaliteit van het kwaad”, zoals de Duitse politiek denker Hannah Arendt die beschreef toen ze verslag deed van het Eichmann-proces Eichmann organiseerde de logistiek van de transporten naar de concentratiekampen, en hield vol dat hij slechts die logistieke opdracht uitvoerde. Waar die toe leidden, lag buiten zijn functie. Of dit bij Eichmann uiteindelijk hout sneed is te betwijfelen. Wel wierp het licht op de verschillende verklaringen voor hoe mensen kwaad aanrichten, ook zonder dat ze noodzakelijk kwaad willen doen. De bureaucratie zelf, met zijn vele handen en de ministeriële verantwoordelijkheid die soms de individuele morele weging buiten spel lijkt te zetten, of de taal die versluiert. En dan is er de tijdsdruk, of er zijn persoonlijke factoren zoals de behoefte om de relatie goed te houden, de wens om carriere te maken, het leuk te hebben op het werk. Al deze zaken temmen ons gedrag.
Henk den Uijl is voorzichtig met zijn oordeel over ambtenaren. Hij citeert Gogol (zie inzet) om duidelijk te maken dat het misschien ook wel makkelijk is voor hem om vanaf de zijlijn verstandige dingen te roepen. Tegelijkertijd is het van groot belang dat we die blik van buiten tot ons nemen, want dat we begrijpen hoe problemen ontstaan, wil niet zeggen dat we ons er bij neerleggen: Er is ruimte voor de ongetemde ambtenaar: Het is mogelijk om de ruimte op te zoeken, weg te bewegen van de alle temmende factoren.
Aan de hand van verschillende denkers, waaronder Hannah Arendt en Paul Ricoeur geeft Henk den Uijl ambtenaren een aantal wenken mee om niet alleen het goede te willen doen, maar ook echt te doen. Hier alvast twee adviezen:
1. Gebruik je verbeelding. Leef je écht in. Probeer dan niet objectief te denken, maar bekijk de kwestie juist vanuit al die verschillende standpunten.
2. Gebruik de verstoring. Weber leerde ons ‘zonder woede en passie’ ons werk te doen. Maar juist het uitschakelen van de moraal veroorzaakt problemen. De kunst is dus de woede en passie te gebruiken. “Niet om je eigen idee door te drukken, maar om de bedoeling na te streven.”