Verhalenwijzer vrijmoed
Volgens Aristoteles houdt moed het midden tussen twee extremen, namelijk lafheid en waaghalzerij. Wat het midden precies is, verschilt per situatie en per persoon. Waar het in de ene situatie moedig is jezelf uit te spreken, is in een andere situatie juist luistermoed nodig. Moed vraagt daarom om oefening, ervaring, en systematische reflectie.
In verhalenwijzers onderzoeken we verschillende vormen van moed. We hopen dat ze de verbeelding prikkelen, uitnodigen tot een verrijking van het begrip moed en daarmee ook tot een moedige werkpraktijk binnen de rijksdienst. Ze zijn bedoeld als opstappunt voor een gezamenlijke verbeelding van moed. We hopen dat moed zo uit de mythische en heldhaftige sfeer komt, en mentaal bereikbaar wordt voor wie zichzelf als gewone sterveling beschouwt.
Deze verhalenwijzer gaat over vrijmoed, of zo je wilt: vrijmoedigheid.
Waardoor word jij geïnspireerd als het om vrijmoed gaat? We horen het graag via dialoogenethiek@rijksoverheid.nl.
Vrijmoed in context
Socioloog Eliot Freidson maakt in zijn werk een onderscheid tussen de ‘logica’ van de markt, de bureaucratie en het professionalisme. Alle drie de logica’s zijn, al dan niet in verschillende mate, tegelijk aan het werk in de publieke sector. Omdat de drie logica’s elk een eigen rationaliteit kennen (werken vanuit bepaalde principes) en een eigen ethiek hebben (werken vanuit bepaalde waarden), botsen zij in de praktijk met elkaar. Zo zie je binnen de ambtenarij een groeiend verlangen naar vrijheid en autonomie, zoals binnen de logica van het professionalisme de norm is. Dit staat op gespannen voet met de bureaucratische context van het ambtelijke werk. Die werkt namelijk volgens de bureaucratische principes van hiërarchie en standaardisering, en is geneigd weinig autonomie toe te laten. Het werk van Freidson (2003) laat zien wat vrijmoedigheid binnen bepaalde werkcontexten bemoeilijkt of juist bevordert. Dat helpt om de betekenis van vrijmoed aan te scherpen.
Freidson. (2003). Professionalism. The Third Logic. The University of Chicago Press.
Freedom writers
Hoe kun je als docent de vrijmoedigheid van je leerlingen bevorderen? Dat vraagt docent Erin Gruwell zich af wanneer zij les begint te geven op een middelbare school in Long Beach (Californië) waar geweld, armoede en segregatie aan de orde van de dag zijn. De leerlingen in haar klas lijken weinig kans te hebben om aan hun milieu te ontsnappen, tot Gruwell op het idee komt om de leerlingen te laten schrijven. Het ontwikkelingsproces dat de docent en haar leerlingen doormaken vormt de verhaallijn van de film ‘Freedom Writers’ (2007), gebaseerd op het boek ‘The Freedom Writers Diaries’ dat Erin Gruwell zelf jaren daarvoor publiceerde in samenwerking met haar studenten. Door te schrijven, leren de leerlingen taal te geven aan hun dromen, verlangens, angsten en daden. Een taal die past bij hun eigen belevingswereld. Al schrijvend ontstaan er nieuwe werelden waarin de leerlingen zichzelf voorstellen. Daarmee vertelt ‘Freedom Writers’ het verhaal van een docent en haar leerlingen die door te schrijven de moed ontwikkelen om te worden wie zij willen zijn.
Leestip: Freedom Writers Diary, How a Teacher and 150 Teens used Writing to Change Themselves and the World Around Them
Kijktip : Richard LaGravenese. Freedom Writers. 123 minuten.
Vrij zijn als het moeilijk wordt
Vrijmoed. Als we zangeres Florence and the Machine moeten geloven, is dat de moed om vrij te zijn, juist wanneer het moeilijk wordt. In het nummer ‘free’ bezingt de zangeres de factoren in haar leven die het ervaren van vrijheid belemmeren. Maar, misschien zijn het juist wel die belemmeringen die ons bewust maken van onze vrijheid, denkt Florence hardop richting het einde van haar up-tempo nummer: ‘Is this how it is? Is this how it’s always been? To exist in the face of suffering and death and somehow still keep singing’. Om haar boodschap kracht bij te zetten, besloot Florence de clip bij het nummer op te nemen in Oekraïne: Daar is de moed om vrij te zijn immers meer nodig dan ooit.
Luistertip: Florence and the Machine. Free. Album: Dance Fever.
Ego
Hoe kunnen we als mensen vrijmoedig zijn, als we vastzitten in de rigide systemen die we zelf hebben bedacht? Met het gigantische geweven sculptuur ‘Ego’ – ontworpen voor de Nederlandse uitvoering van Monteverdi’s opera L’orfeo (1608) – geeft Studio Drift stof tot nadenken over de vraag of we in staat zijn om met onze gedachten, emoties en gevoelens de structurerende werking van systemen te doorbreken. Zullen we ooit vrij zijn van systemen en van systeemdenken?
Meer lezen: Ego - Studio Drift
De moed om alleen te zijn
Moet je als burgemeester van Amsterdam vrijmoedig kunnen zijn? Uit talloze voorbeelden uit de geschiedenis blijkt van wel. Toch ziet burgermeester Femke Halsema het zelf anders, legt ze uit in gesprek met Lex Bohlmeijer, interviewer namens de podcast ‘Goede Gesprekken’ van De Correspondent. In de afgelopen jaren heeft Halsema geleerd dat vrijmoedigheid samenhangt met de moed om alleen te zijn. Wanneer je pal voor je eigen waarden, overtuigingen en plannen gaat staan, is de kans namelijk groot dat je er alleen voor staat, ongeacht of je plannen een groot succes of een tegenvaller blijken te zijn. Wellicht dat Halsema de kunst van het alleen zijn al eigen heeft gemaakt. Uit niets in het interview blijkt dat zij zich in haar vrijmoedigheid laat beperken: ‘Ik vind het niet erg om overal de schuld van te krijgen. Dat betekent in ieder geval dat de bewoners van Amsterdam weten dat ik er ben en waar ik voor ben.’
Burgemeester Femke Halsema vindt het niet erg om overal de schuld van te krijgen - De Correspondent
Deze verhalenwijzer werd samengesteld door Aimée Visser bij het artikel 'Moed heeft vele gezichten' op Platform Overheid.