Interview Natasja de Bruijn: blootleggen, ontwarren, begrijpen en veranderen

Broeierige veelvoud

Deze vier zinnen uit het gedicht Kinky in Nora Bateson’s Combining beschrijven treffender en poëtischer dan ik zelf kan doen de essentie van beide vakgebieden en ook waarom en hoe ik archeologie ‘deed’, en sociale veiligheid en integriteit ‘doe’. 

De eerste twee zinnen zijn een tastbare en invoelbare beschrijving van archeologie.

Find the vital tangle of broken lines and crags –

A fest of possibility in the festering

In essentie gaat mijn vak om het blootleggen van tangles, kluwen. Het is een feest en veelvoud van wel en niet gekozen mogelijkheden, van broeierige, rottende en vergane resten van landschap en materiële cultuur van het verleden, het nu en de toekomst.

In het veld en in het lab was ik fanatiek op zoek naar die fundamentele kluwen van gebroken fragmenten van verledens en hedens, was ik bezig met het blootleggen, ontwarren en duiden van patronen en trends in de vermengingen van de geschiedenissen van landschappen, mensen en materiële culturen.

Wat graaf of raap ik op en wat niet, wat herken ik wel en wat niet, wat is er wel en niet overgebleven, en waarom, wie heeft wat waar achtergelaten, en hoe hebben mens, materiaal en landschap op elkaar gereageerd?

Afval

Society of ideas –

decomposing

Ook deze woorden van Bateson zijn een treffende metafoor voor wat ik het interessantst vind in archeologie: niet alleen de topstukken bestuderen maar juist het afval en alles daaromheen: de achtergelaten stukken, ruïnes, het proces van grondstof tot bewerking, (her)gebruik en decompositie. Die vertellen ons minstens zoveel over wat mensen en samenlevingen denken en doen.

Wanneer je afval, het afgekeurde en het verborgene, bestudeert, zie je echt alles van mensen: het mooie, het lelijke, het schitterende en het doffe. Het verloop van culturen en samenlevingen. Processen van wel en niet gemaakte keuzes, van fouten en herstellen, van leren. Welke mogelijkheden werden wel en niet benut, waarom wel waarom niet? En welke hiërarchie gold er?

Hiërarchie zit vrijwel in vrijwel alle vondsten, formeel of informeel. Wie leert wat aan wie? Wie heeft welke kennis, hoe wordt die verspreid, of vastgehouden? Is er verzet, gebeurt dat luid of stil, bewust of onbewust? Wat is niet meer nodig, en waarom? Wat is niet goed genoeg meer, en waarom?

Hiërarchie

Ook in sociale onveiligheid speelt hiërarchie altijd een rol. Deels is dat bewust en expliciet, zoals in de rol van leidinggevenden in de meldstructuren en protocollen. Maar het is er ook onbewust, zoals in het dagelijks contact, in informele machtsstructuren en in het landschap van de werkvloer. De afstand is daar letterlijk en figuurlijk ineens groot. En voor velen te groot. Durf je je nog uit te spreken als het landschap is ingericht op het steunen en tonen van macht en hiërarchie, de ongenaakbaarheid van ‘de baas’?

Want de fysieke omgeving, gebouwen en spullen, kunnen de macht en hiërarchie van woorden en gedrag onuitgesproken versterken. Denk maar eens aan de manier waarop ruimtes en gebouwen ingericht zijn. Wie is er niet een ruimte ingelopen en wist precies waar ‘de baas’ of het hoofd van de tafel zit, ook bij een ronde tafel? Zonder woorden is dat vaak duidelijk, dankzij de manier waarop de stoelen om de tafel staan, het arrangement van gebruikte en schone koffie kopjes en thermosflessen, de positie van het scherm voor de hybride vergaderingen. En in het tijdperk waarin (de meeste) medewerkers een ‘flexplek’ hebben heeft de top vaak wel een eigen kamer (of vloer). Hoe vaak zien we de top op de plek van de receptie zitten? Wie is er eigenlijk het meest benaderbaar?

Dat ‘landschap’ kan woorden en gedrag dat openheid aanmoedigt, stilzwijgend ook weer ontkrachten. Want hoe vindt je de ‘open deur, loop vooral binnen als je ergens mee zit’ van een leidinggevende, wanneer je niet weet waar die deur eigenlijk is en er zoveel keuzes zijn om daar naar te zoeken? Voor de een zijn de vele keuzemogelijkheden in materie en landschap bevrijdend, voor een ander een hindernis.  Je kunt op een laptop, telefoon en tablet de agenda’s inkijken (waar is de deur en staat die ook echt open?) met die apparaten je leidinggevende appen, bellen of mailen (waar zit je en heb je tijd?), zelf door het gebouw op zoek gaan naar iemand, of ook fysiek of digitaal ‘langs’ een secretariaat gaan.