Interview Kristel Lammers over praktische wijsheid: “Samen vooruit struikelen”

Het moet in elk geval niet zoals tien jaar geleden met het Energieakkoord, stelt Kristel. Toen werd – “ik chargeer” – top-down besloten waar windmolenparken moesten komen. De gemeenten ‘mochten’ vervolgens de inspraak regelen. “We moeten deze energietransitie samen door, in gesprek met alle belanghebbenden, met oog voor de lasten en de lusten. Dat kan niet achter de tekentafel, het moet met ruimte voor initiatief en ideeën van inwoners en ondernemers.”

Waar gaan zulke gesprekken over?

“Denk aan vragen als: hoe regelen we energie-delen in wijken en op bedrijventerreinen? Hoe gaan we om met zeggenschap en eigenaarschap rondom windmolens? En wat te doen met energievretende bedrijven in de regio, en de ambities rond nieuwe woonwijken? Het lastige is: we weten nog heel veel niet, dus die gesprekken zijn echt heel open.”

Samen vooruit struikelen en al doende denken hoe het beter en anders kan

Is dat lastig, aan de slag met een onderwerp waarover je nog zoveel niet weet?

“Je moet de controle – voor zover je die überhaupt hebt – durven loslaten en accepteren dat je gaandeweg moet bijstellen op grond van nieuwe inzichten. Ik zeg altijd: samen vooruit struikelen en al doende denken hoe het beter en anders kan. Daarbij vraag ik mezelf steeds af of iets aansluit bij het oude of het nieuwe, het bestaande of het toekomstige. Ik probeer nieuwsgierig te zijn en mijn eigen mening op te schorten.”

Kan je een voorbeeld noemen van een goed gesprek?

“Ik denk aan het burgerforum van de Regio Foodvalley, één van de dertig regio’s die werken aan een regionale energiestrategie. Regio Foodvalley wil in 2050 energieneutraal zijn. Een burgerforum dacht mee over de eerste regionale energiestrategie daarvoor en hun aanbevelingen zijn overgenomen. Het besluit is genomen door gemeenteraden, Provinciale Staten en waterschappen.”

Ilja Pfeiffer waarschuwde tijdens ‘Leiders in de storm’ dat politiek en ambtenaren niet mogen bezwijken onder de druk van de publieke opinie, en deelbelangen. Hoe kijk jij daarnaar?

“Ik snap dat hij dat zegt, maar ik denk ook dat niet in gesprek gaan het populisme versterkt. Mensen willen gehoord worden. Uiteindelijk nemen politici een besluit in het algemeen belang. Sommigen zullen dan zeggen; het is niet mijn keus, maar er is wél naar mij geluisterd. We gaan met de samenleving in gesprek om betere besluiten te kunnen nemen, niet voor draagvlak. In mijn ervaring zijn mensen genuanceerd en heel goed in staat om verder te kijken dan hun eigen belang. De representatieve democratie zoals we die nu zien is niet per se een zaligmakend model. Kennis en ervaring uit de samenleving kunnen democratisch genomen besluiten verrijken.”

Je vertelde dat jij wel eens een ‘boze burger’ aan de deur hebt gehad, en dat je daar toch wel van schrok.

“Natuurlijk, want hoe komt die aan mijn adres en waarom neemt hij de moeite om naar mijn huis te komen? Ik heb met hem gepraat en uiteindelijk bleek het gewoon een heel betrokken burger. Passie komt vaak voort uit betrokkenheid. Je moet door de emotie heen proberen te kijken.”

... ik wil de democratie juist beschermen en versterken. Ik denk dat we daar als ambtelijk leiders een rol in hebben.

Pfeiffer is behoorlijk somber over de toekomst van onze democratie, die wel eens zou kunnen ontaarden in een dictatuur van de massa. Ben jij dat ook?

“Nee, daar wil ik niet in geloven. Ik snap zijn zorg wel, maar ik wil de democratie juist beschermen en versterken. Ik denk dat we daar als ambtelijk leiders een rol in hebben. Werken op basis van feiten, de gevolgen van keuzes onderzoeken en als het schuurt in gesprek met elkaar. Bij het thema energie kan je mensen ook letterlijk deelgenoot maken door ze bijvoorbeeld mede-eigenaar van windparken te laten zijn. Ik denk dat er ook veel goed gaat en dat we dat ook moeten laten zien. Met somberheid schiet je niks op

Generaal Roy Sillen gaf aan dat hij ook een maatschappelijk debat zou willen, over de inzet van onze krijgsmacht in oorlogssituaties. Kan hij iets van jullie leren?

“Iedere opgave is uniek. Wel denk ik dat een burgerberaad of een participatieve waarde-evaluatie voor hem zeker ook bruikbaar kan zijn. Dit soort methodes zorgt dat mensen ook goed geïnformeerd raken over een onderwerp. Dat is misschien spannend, omdat je mensen ook niet bang wil maken, maar ik denk dat het juist goed is om dit soort gevoelige onderwerpen in een breed samengesteld gezelschap te verkennen en bespreken. In Ierland hebben ze een maatschappelijke dialoog gehad over abortus, ook een gevoelig onderwerp

Denk jij dat we het af en toe te ingewikkeld en zwaar maken?

“Erik Pool heeft een dik boek geschreven, net als Ilja Pfeiffer, met fijne methodieken die kunnen inspireren. Maar ik denk ook: doe gewoon wat je thuis ook doet. Zet dat stapje naar die ander. Het meest heb ik geleerd van een cursus verandermanagement waarbij we op dag één meteen mensen op straat vragen moesten stellen. Ik denk dat iedereen dat ongemakkelijk vindt. Maar als je het doet, valt het mee. Gewoon doen dus.”