Lezing Nora Bateson: “Omarm complexiteit”
Wat te doen met complexe vraagstukken – zonder oplossingen te bedenken die leiden tot nieuwe problemen? Voor een volle zaal rijksambtenaren pleit systeemdenker Nora Bateson voor het omarmen van complexiteit. En voor intieme gesprekken met mensen die anders denken. “Meet, not match.”
Nora Bateson is een internationaal bekend systeemdenker en veel gevraagd spreker. In haar boeken en optredens laat zij een alternatieve manier van werken zien in complexe dossiers en crises. Daarmee bouwt zij verder op het pionierswerk van haar vader Gregory Bateson (1904 -1980).
Op vrijdag 6 december houdt zij op uitnodiging van het rijksbrede programma Dialoog & Ethiek een lezing in Den Haag, met aansluitend een zogenaamd Warm Data Lab, waarin de aanwezige ambtenaren haar werkwijze ervaren.
Programmadirecteur Dialoog en Ethiek Erik Pool benadrukt in zijn inleiding dat de dag in het teken staat van leren. Hij citeert een gedicht van Nora zelf uit haar recente boek Combining: ‘Learning is moving to a scope from which there is no return to past limited vistas – No going back to not seeing – No hiding in old ways of non-sensing’.
Nora’s lezing vatten we hieronder samen in zes citaten.
Let’s start with the meadow
“Op deze foto zien jullie de bloemenweide bij mijn huis in Zweden. In de zomer; op dit moment ziet het veld er heel anders uit. Alles staat op zo’n plek in relatie tot elkaar: het weer, de dieren, de planten, andere organismen, de bodem. Niet als een machine, zoals een auto, die elke keer hetzelfde doet. Nee, deze relaties veranderen voortdurend. Alleen zo kan de weide blijven bestaan.
Grote problemen in de wereld zijn het resultaat van het verschil tussen hoe de natuur werkt en hoe mensen zijn gaan denken. Door dat denken kunnen wij lastig omgaan met veranderende relaties, constante ontwikkeling en beweging. Dat moeten we wel leren. De wereld is een ecosysteem. Problemen los van elkaar oplossen werkt niet, we moeten alle contexten zien.”
We are in a polycrisis
“We zitten in een polycrisis: een economische crisis, een ecologische crisis, een politieke crisis, een technologische crisis... Dat begint te wringen, ook op plekken waar mensen zich lang comfortabel voelden. De crises beïnvloeden en versterken elkaar. Als je hier iets oplost, creëer je daar nieuwe problemen. Veel problemen zijn ooit begonnen als oplossing. Dus moeten we breder kijken.
Oefen maar eens met het ontdekken van de vele contexten. Kijk naar je schoenen: wie heeft ze gemaakt, vervoerd en verkocht, van wat voor materiaal zijn ze, wie bepaalt of ze in de mode zijn, wat motiveerde mij om ze te kopen... Dat geeft ruimte om dingen anders te bekijken. Ik noem ook vaak het voorbeeld van kinderen die uitvallen op school: is het onderwijs het probleem, de maatschappij, de sociale media, voeding, de stress van ouders, de perceptie van succes… Je overziet nooit alles, maar sta open voor zoveel mogelijk invalshoeken. Dat is de oefening, elke dag weer. ”
The solution is in another context
“Als je een portret uit elkaar haalt in losse penseelstreken, herken je er geen gezicht meer in. Als je een kind dat uitvalt op school uit elkaar haalt in toetsresultaten, bloed-samples en schermtijd, verdwijnt het kind. Versimpelen is gevaarlijk, de realiteit is complex. Die complexiteit moeten we omarmen, dat is liefde. Het tegenovergestelde is polarisatie, tegenover elkaar staan, vooral verschillen zien.
We hebben in het leven te maken met double binds, wat wil zeggen dat alternatieven geen van beide oplossingen zijn. Neem vluchtelingen: je kan niet iedereen helpen, maar je kan mensen die hulp nodig hebben ook niet negeren. Hoe kom je daaruit? Niet door te versimpelen. Ik zou juist zeggen: voeg context toe. The solution is in another context.”
Meet, not match
“Ik zat als elfjarige eens achter bij mijn vader in de auto, toen hij een lifter meenam. Deze trok meteen een mes. Mijn vader reageerde anders dan je zou denken. Hij vroeg: hoe ben jij in godsnaam in deze puinhoop terecht gekomen? Hij verplaatste de situatie daarmee naar een andere context. Ze raakten aan de praat, mijn vader zette de jongen verderop af en gaf hem een knuffel en nog wat geld mee. Ik ben geen moment bang geweest.
Ik zeg niet dat dit altijd de juiste reactie is. Maar het is wel zo dat wij vaak lineair reageren. Terwijl we beweging nodig hebben, en andere invalshoeken. Niet meegaan in het bekende patroon, maar openstaan voor de ander. De ruimte geven om anders te zijn, andere dingen te zeggen; dan kan de ander die ruimte ook pakken. Iedere relatie is anders. Vraag je af: wie kan ik zijn als ik bij jou ben? Niemand is eendimensionaal. Uiteindelijk gaat het niet om jou of mij, maar om wat we samen tot stand brengen.”
Stories are the language of complexity
“Hoe kom je in gesprek? Bijvoorbeeld met mensen die slachtoffer zijn van het handelen van de overheid? In elk geval niet door te vragen: waar hebben jullie behoefte aan? Dat is namelijk een vraag vanuit jouw eigen behoefte aan een oplossing. Vraag mensen liever gewoon hun eigen verhaal te vertellen. Wat mij opvalt: mensen in problemen, zoals armoede, begrijpen complexiteit vaak veel beter dan mensen die comfortabel leven. Die laatsten denken veel meer lineair.
Voorzichtigheid is daarbij wel geboden. Je kan met goedbedoelde gesprekken polarisatie verergeren, en onderlinge frustratie en competitie versterken. Ben je daar bewust van. Wat je ook niet moet doen: denken vanuit doelen en die vertalen naar acties. Ik begin met de relatie, dan de actie en kom zo tegemoet aan doelen. Het is prima om intenties te hebben, maar zorg dat je flexibel blijft en durft bij te stellen.”
Break the membrane
“Ik heb veel gezegd over wat je niet moet doen. Maar wat dan wel? Laat in elk geval categorieën los. Dat is misschien lastig als je bij een ministerie werkt. Maar doe het toch, ga in gesprek, maar niet per se namens je ministerie. En vraag iedereen eens iemand mee te nemen uit zijn persoonlijke leven; een buurman, een vriend van je kind. Dan verander je de context, krijg je andere gesprekken en ga je leren. Hoe minder relevant, hoe beter. Het gaat om relaties, de rest komt wel. We hebben niet zozeer plannen nodig, we hebben elkaar nodig.”
|
Warm Data Labs: wat als je open in gesprek gaat? In de middag gingen de deelnemers in groepjes uiteen, volgens Nora’s methode van het Warm Data Lab. Elk groepje kreeg een thema, wisselen van groepje mocht op elk moment. Jan Willem Naphegyi-Schouw, adviseur Leren & Ontwikkelen bij de Academie voor Internationale Betrekkingen van het ministerie van Buitenlandse Zaken: “Het was een wonderlijke ervaring. Ik bleef eerst een tijdje zitten en merkte dat bij iedere nieuwe deelnemer een ander gesprek ontstond. Iedereen brengt iets unieks mee, en dat beïnvloedt elkaar op een bijzondere manier. Zo’n gespreksvorm is volgens mij overal nuttig, vooral als partijen zijn vastgelopen. Dan is er behoefte aan echte verbinding. Dat kan ik zeker toepassen in mijn werk. Diplomaten werken vaak in een complexe omgeving vol tegengestelde belangen. Het is prachtig als je dan ruimte kunt creëren voor improvisatie en nieuwe manieren van samenwerken.” Nikol Hopman, Secretaris The Hague Global Futures Hub bij de Universiteit Leiden: “Interessant om te ervaren hoe in ieder groepje een andere energie ontstond. Soms werden gesprekken heel persoonlijk, soms was het meer een discussie. Dat was denk ik ook het idee: onbevangen laten komen, alle opbrengsten zijn goed. Eerst merkte ik bij mezelf wel wat ongeduld, maar het ging eigenlijk heel organisch, we waren als zaal net een soort ecosysteem. Wel jammer dat we een beetje ‘onder elkaar’ waren, ik miste de stemmen van de nieuwe generatie. Hoe we nu met de verschillende crises willen en kunnen omgaan, is immers heel bepalend voor hun toekomst.” |
|---|
