Hoe komen we tot een krachtiger politiek-ambtelijk samenspel?
2023 had op politiek-ambtelijk terrein veel te bieden: van brandbrieven tot ambtelijkactivisme. Het wordt een jaar om niet snel te vergeten. Onder andere het Het Financieele Dagblad wijdde er onlangs een paar artikelen aan, zoals: 'ambtenaren en hun loyaliteit'.
Terugkerend element
Een terugkerend argument is dat ambtenaren zich wel aan de spelregels moeten blijven houden. Denk dan aan het politieke primaat en de eis van ambtelijke loyaliteit. Het overheidsapparaat zou gaan kraken als onenigheid en meningsverschil van binnen de overheid de samenleving bereikt. Anderen draaien het om: het overheidsapparaat ervaart steeds meer moeite om de meningsverschillen van binnen de samenleving te absorberen, wat haar in een ongemakkelijke positie brengt. Met interne voortgangsrapportages en monitoring moet dat ongemak enigszins worden gesust. ‘We werken er hard aan, we zijn op de goede weg’.
Activistische ambtenaren en de status quo
Activistische ambtenaren zijn nodig om die status quo te doorbreken.
Spelregels faciliteren per definitie een status quo. Echter, het probleem van de politiek-ambtelijke spelregels, en wat ons in de discussie steeds meer parten speelt, is het hoge ongeschreven karakter ervan. Daardoor staan ze bol van de dubbelzinnigheden en zijn ze vaak op de persoonlijk meest gunstige manier uit te leggen. Dit is duidelijk terug te zien in de actuele discussie.
Politici beroepen zich op het politieke primaat als een ambtelijk advies hen even niet uitkomt. Ambtenaren die het oneens met de politieke koers zijn, beroepen zich op hun ambtelijke neutraliteit en onpartijdigheid en nemen hun plicht om zich uit te spreken nóg serieuzer.
Ongeschreven regels
Ongeschreven regels werken goed in tijden dat er relatief veel vertrouwen is over en weer en we het redelijk eens zijn over de politieke en ambtelijke rollen. Getuige de laatste parlementaire enquêtes staat dat vertrouwen op de tocht en ook over de rolopvattingen lopen de meningen steeds verder uiteen. De vraag die blijft: hoe komen we tot een krachtiger politiek-ambtelijk samenspel? Zijn de spelregels c.q. rolopvattingen nog actueel?
Meld je aan!
Nieuwsgierig naar hoe anderen hiernaar kijken? Meld je aan voor het panelgesprek ‘ambtelijk activisme’: https://lnkd.in/e-Yt-B26. Deze bijeenkomst is komende maandag van 16:00 tot 17:00 uur tijdens de week van de integriteit (zowel fysiek als digitaal te volgen).