De ontwikkelagenda voor 156 Rijkstrainees - een introductie

Nieuwsbericht | 14-09-2023 | 09:15

Toelichting op de ontwikkelagenda

Eva trapt het ochtendprogramma af.  Ze legt uit waarom we nog meer over de grenzen van departementen heen samenwerken. Denk aan klimaat, stikstof, woningbouw, bestaanszekerheid van mensen, de zorg – het zijn allemaal onderwerpen die de oorspronkelijke indeling van ministeries en uitvoeringsorganisaties overstijgt. Het gaat erom dat we de mensen, opgaven en organisaties voor wie we het doen meer centraal stellen. Dat vragen de opgaven en past bij de waarden vanuit het ambtelijk vakmanschap. Dat is de gezamenlijke verbeteropgave waar de overheid nu voor staat. Het SGO heeft de ambitie uitgesproken te komen tot een Rijksdienst die opgave gericht, volgens de bedoeling en grenzeloos samenwerkt. De Rijksacademie en het programma Grenzeloos Samenwerken hebben in het afgelopen jaar samengewerkt om deze andere werkwijze, houding en gedrag de basis te laten zijn van het opleidingsprogramma.

Behalve waarden als rechtmatigheid, rechtvaardigheid, doeltreffendheid en doelmatigheid moeten namelijk ook beginselen als de opgave voorop, werken over grenzen heen, in samenwerking tussen beleid, uitvoering en samenleving, oog voor de menselijke maat, alert op onbedoelde discriminatie en open in afwegingen en dilemma’s in de haarvaten van de organisatie én de ambtenaar zitten. Van hoog tot laag in de organisatie en in de hele keten bij beleid, uitvoering en toezicht maar ook bij gemeenten en provincies.

Eva: "je moet jezelf kunnen zijn, autonoom zijn, dat iedereen mag zijn wie die is binnen de rijksdienst. Vervolgens zijn er natuurlijk echt wel regels, afspraken en manieren waarop we met elkaar werken. Maar dat vooral vanuit het uitgangspunt dat je jezelf kunt zijn in alle vormen en hoedanigheden."

Waar ze wel mee worstelt, maar wat ze daarmee zeker niet minder belangrijk vindt, is dat binnen de Rijksdienst, overigens niet overal, veel hiërarchie heerst waar mensen zich naar gedragen. "Dat vind ik ouderwets. Ik wil veel meer naar netwerken, op horizontale niveaus opgaven delen en met elkaar samenwerken. Maar die hiërarchie is er ook nog wel.". Eva merkt dat het voor jonge mensen ingewikkeld is om hierin terecht te komen en te zien hou zij zich hiertoe verhouden. Belangrijke vragen die ze stelt: "Hoe kan je hier een bijdrage leveren? Hoe blijf je geïnspireerd? En hoe kan je aan die belangrijke opgave werken?"

Belangrijke tip

De belangrijkste tip die Eva hierbij heeft, is om jouw eigen behoeftes aan te geven en daarmee eigenlijk dwars door de hiërarchie heen te gaan. ‘Als je vindt dat je een belangrijk punt hebt of je maakt je zorgen ergens over, zorg dan dat er iets mee gedaan wordt. Zorg dat je goed in gesprek komt. Indien jouw leidinggevende hier onvoldoende oog voor heeft, wat niet de bedoeling is want we proberen al onze leidinggevenden mee te nemen in deze ontwikkelingen, ook voor de ontwikkelagenda van de rijksdienst, maar we zijn er nog niet, sla die leidinggevende dan over en ga naar de persoon daarboven of naar je DG die wel naar jou wilt luisteren. Heb hier geen schroom in. Bel, app of mail naar de DG. Kom met een flinke dosis lef, dat hebben we echt nodig binnen de rijksoverheid. Daar wil ik jullie echt toe oproepen.’

"De kern van ambtelijk vakmanschap is op pad gaan om te begrijpen en voelen wat er in de samenleving en onder collega’s leeft, de verbinding met elkaar zoeken en kijken wat goed is en goed voelt en het écht doen voor de samenleving."

Proactief versus reactief

Rijkstrainee: "in de ontwikkelagenda lees ik vooral dat de Rijksdienst reactief is. Hoe kijken jullie naar een proactieve houding van de Rijksoverheid?"

Ellen geeft aan dat het als ambtenaar de kunst is om goed te kijken naar de context waarin we ons werk doen. En dat bepaalt in welke mate je proactief of reactief bent. "Proactiviteit is een groot goed.", zegt ze. Ellen stopt even en maakt haar antwoord af: "Belangrijk om proactief met je werk bezig te zijn en tegelijkertijd is het soms ook goed om soms een stapje terug te doen en misschien wel de dingen op zijn beloop te laten, heel goed op te letten en te kijken wat er gebeurt. Als je kijkt naar het samenspel tussen beleid, uitvoering en toezicht. Dan hoeft beleid niet op de stoel van de uitvoering te gaan zitten. Dan mag je reactief zijn. Terwijl je van de uitvoering wel mag verwachten dat ze de proactief de signalen doorgeven die komen naar aanleiding van het gemaakte beleid. Daarom contextafhankelijk. Ook daar doen en voelen wat goed is."

Omgaan met verschillende belangen

Trainee: "We gaan naar een grenzeloos samenwerkende overheid. Daar ben ik het helemaal mee eens. In de toelichting van Eva kwam naar voren dat dit niet altijd makkelijk is. Bijvoorbeeld door de verschillende belangen bij ministers onderling. Hoe wil je dit soort problemen over de verantwoordelijkheid, die eigenlijk heel politiek is, oplossen en aanpakken?"

Eva: "Het gesprek over grenzeloos samenwerken gaat ook over de waarden die liggen onder dit thema. Wat vinden wij als overheid nou belangrijke waarden voor ons allemaal? Dan helpt het om die lastige gesprekken wel langs die waarden te voeren. Dat kan helpen. Het gaat over het delen van de inhoud met elkaar. Als je met elkaar over de belangen praat, dan begrijp je waarom het gezamenlijke belang toch doorgang moet krijgen. Je kunt niet alle battles winnen. Dat het ingewikkeld is en dat je het soms niet opgelost krijgt dat is zo."

Ellen vult Eva aan: "De verantwoordelijkheid die je hebt voor een opgave gaat soms ook verder dan jouw opgave. Dan doe je ook een appel op de verantwoordelijkheid van het grotere geheel. Als je het maar goed kunt uitleggen en goed kunt beargumenteren en blijf in gesprek met elkaar. Dat is denk ik echt het belangrijkste.". 

Hoe ga je om met verschillende belangen van bijvoorbeeld ministers?

Tijdens het middagprogramma gaan de Rijkstrainees in gesprek gaan met collega’s en mensen uit de samenleving. Maar voordat dit gebeurt, geeft Ellen nog een aantal tips: 

"Ik zou de vraag aan collega’s stellen hoe dat nou zit met dat grenzeloos samenwerken. Wat zijn de ervaringen daarmee? Hoe hebben zij dat ervaren? Wat doe je dan? En wat maakt grenzeloos samenwerken zo moeilijk? Ik sluit niet uit dat andere generatie collega’s er nog iets anders inzitten dan jullie jonge rijkstrainees die fris erin zitten en echt anders opgevoed zijn in jullie opleidingen. Ga op zoek naar wat je hoort, wat je zelf zou doen wat je zelf zou ervaren en hoe collega’s het hebben ervaren. Vraag aan de mensen op straat vooral naar hoe kijk jij naar de overheid en waar ben je tegenaan gelopen bij de overheid? Puzzel dan eens door op dat samenwerken, op het opgavegericht werken en of je daar achter iets kan komen van goh dit gaat echt mis, dit kan ik oppakken, hier ga ik mee aan de slag als ik straks op mijn werkplek zit.".