Waardenvol werken in de praktijk: SG's in gesprek met de praktijk over de Ontwikkelagenda deel 2, SG BZK
Samen zoeken naar het juiste midden
Om te laten zien hoe er overal binnen de Rijksoverheid gewerkt wordt aan de Ontwikkelagenda Rijksdienst maken we een gespreksronde langs de departementen. In elk interview staat een van de zes werkagenda’s uit de Ontwikkelagenda centraal. Met aan tafel de secretaris-generaal en een betrokkene uit de praktijk. In deze tweede aflevering het gesprek met Maarten Schurink van BZK en Robert Jans, voorzitter van de Groepsondernemingsraad Rijk (GOR Rijk)
Aandacht voor uitvoering
Hoe heeft de GOR Rijk gereageerd op de Ontwikkelagenda? Robert: “Wij hebben op de Ontwikkelagenda een opiniestuk geschreven, we zijn enthousiast over de agenda maar hebben ook een aantal aanbevelingen gedaan. Een ervan is om te kijken naar de samenhang van alle programma’s zodat je er ook een sturing op kunt hebben. Een andere is om vooral ook goed te kijken naar de uitvoerende ambtenaren, omdat de kwaliteit van het werk van de overheid vooral ook wordt beoordeeld aan de uitvoering richting maatschappij. Die uitvoering moet dus ook in de Ontwikkelagenda een stem hebben.” Maarten: “Waar ik erg blij mee was dat de GOR Rijk positief is over de richting die we met de Ontwikkelagenda kiezen en dat we er in gezamenlijkheid aan willen gaan werken.”
Het juiste midden
Kijkend naar de werkagenda Gedrag en Cultuur (zie kader) zijn er dan bepaalde waarden die extra aandacht verdienen? Maarten: “Alle waarden zijn belangrijk Je kunt niet zeggen rechtvaardigheid is belangrijker dan rechtmatigheid - ze zijn allebei even belangrijk. Het gaat over hoe je er aandacht voor hebt en betrekt in het werk. Dat vraagt het zogeheten ‘ambtelijk vakmanschap’. En dat staat niet in een handleiding beschreven, maar daar moet je met elkaar het gesprek over voeren. Bijvoorbeeld om te ontdekken of jouw waarden leiden tot oplossingen die ook anderen logisch vinden. Wat het juiste midden is. Daar vraagt het vak van ambtenaar om. Dat klinkt misschien soft en zonder mandaat, maar dat is het niet. Wij als ambtenaren zijn er juist om oog te houden voor die waarden. Het bekendste voorbeeld is de toeslagenaffaire. De politiek vroeg daarom een hardere aanpak van fraudeurs. Vanuit de waarde rechtmatigheid gedacht goed te volgen. Maar hoe stond het met de rechtvaardigheid? We kennen inmiddels de gevolgen en dat moeten we ons ook echt aantrekken.
Maarten: “De Ontwikkelagenda is er voor de hele Rijksdienst. Omdat de opgaven waaraan we werken erom vragen dat we veel meer over de grenzen van de departementen heen samenwerken. Denk aan klimaat, stikstof, woningbouw, bestaanszekerheid van mensen, de zorg – het zijn allemaal onderwerpen die de oorspronkelijke indeling van ministeries en uitvoeringsorganisaties overstijgt. Het gaat erom dat we de mensen, opgaven en organisaties voor wie we het doen meer centraal stellen. Immers: wij werken voor de samenleving. Dat is de reden waarom wij deze Ontwikkelagenda hebben gemaakt: om dat werk voor de samenleving beter te kunnen doen. Daarbij gaat het uiteraard om resultaat, maar ook om de manier waarop we dat doen. De waarden van waaruit we werken. Bijvoorbeeld rechtvaardigheid, nabijheid, en verbinding. Daarom heet de agenda Waardenvol Werken. En ja, dat is iets anders dan: zo efficiënt mogelijk voor zo weinig mogelijk geld je taken uitvoeren. Dat is niet meer genoeg.
Ongeschreven regels
Wat is op basis van jouw ervaring een effectieve manier om verandering te krijgen? Maarten: “Ik ben door de jaren heen scherper geworden in het benoemen van gedrag en patronen die niet werken. En daar dan iets tegenover zetten. De Auditdienst Rijk heeft een interessant onderzoek gedaan naar de ongeschreven regels binnen de Rijksoverheid, welke sociale normen hanteren we en tot wat voor gedrag leidt dat?. Het is nu nog te vaak zo dat als een ambtenaar op pad gaat naar een ander departement om een samenwerking voor elkaar te krijgen, met als resultaat dat het geld van zijn ministerie wordt ingezet voor het werk van een ander ministerie dan wordt hij bij terugkomst niet met applaus ontvangen. Eigen departement eerst, is blijkbaar de ongeschreven regel. Terwijl natuurlijk leidend moet zijn: we werken allemaal voor de samenleving.”
De toon aan de top
Welk gedrag gaat wel werken als we kijken naar de doelen van de Ontwikkelagenda? Maarten: “Eigenlijk het omgekeerde van die ongeschreven regels: alles doen om het probleem of de vraag van mensen op te lossen, de opgave voor elkaar te krijgen. Om bij het voorbeeld te blijven: ook als dat betekent dat je geld van jouw onderdeel moet inzetten voor de doelstelling van een ander. Robert: “Dat vraagt iets van systemen en ook zie je dat leidinggevenden nog steeds opdracht hebben om ratio’s te halen, efficiency te bereiken. Dat denken is er helemaal ingesleten. Het is razend moeilijk om die routine te veranderen. Je moet met elkaar een andere manier van aansturen zien te vinden, een nieuwe balans zien te vinden. Een enorme opgave die we niet uit de weg moeten gaan. Maarten, jij en je collega’s moeten daar het voorbeeld in geven: de toon aan de top is uiterst belangrijk.” Maarten: “Het voorkomen van buikpijn bij collega’s moet eigenlijk ook een KPI zijn, managers moeten met hun medewerkers spreken over wat de bedoeling van regels en beleid is en hoe dat uitpakt in een specifieke situatie en tot welke afweging van waarden dat dan leidt.” Robert: “Dat vraagt wel om het vrijmaken van voldoende tijd daarvoor, als dat niet gebeurt wordt het knap lastig.” Maarten: “Mee eens - daar hebben we echt nog wat te doen.”
Ga naar buiten
De Werkagenda Gedrag en Cultuur richt zich ook op het leggen van de verbinding tussen overheid en samenleving. Maarten: “Goed beleid maak je niet achter een computer. Je moet naar buiten, het gesprek aangaan, contacten leggen met mensen voor wie we het doen en waarmee we het samen doen. . Dat is allemaal niet nieuw maar gezien de opgaven waar we voor staan is het nog belangrijker.”
|
Om te laten zien hoe er overal binnen de Rijksoverheid gewerkt wordt aan de Ontwikkelagenda Rijksdienst maken we een gespreksronde langs de departementen. De Werkagenda Gedrag en Cultuur richt zich op het ontwikkelen van meer bewustzijn van de impact van ons werk. Als ambtenaar werk je voor de samenleving. Dat betekent dat de mensen, bedrijven en opgaven altijd centraal staan. Dat vraagt iets van gedrag van ambtenaren zelf en van cultuur in de organisatie. Het vereist ambtelijk vakmanschap en opgavegerichte samenwerking. Onderwerpen binnen deze agenda:
|