Getting the whole system in the room - JenV kiest voor brede stakeholderaanpak
Getting the whole system in the room is een term van Marvin Weisbord en wordt gebruikt bij de future search waarin door het doorlopen van een gestructureerd proces met alle belanghebbenden een ingewikkeld vraagstuk wordt onderzocht, om zo tot actie te komen. Een opgavegerichte aanpak die ook door JenV is gevolgd om grip te krijgen op het procedeergedrag van de overheid.
Het ministerie van Justitie en Veiligheid wil binnen het programma Stelselvernieuwing Rechtsbijstand met het deelprogramma Burgergerichte overheid zich richten op de eigen rol van de overheid bij het ontstaan van onnodige procedures die voor zowel de burger, als de professionals alsook het rechtssysteem belastend zijn. Eén van de projecten die als onderdeel daarvan wordt uitgevoerd richt zich daarom op het procedeergedrag van de overheid. Het gaat dan om het waar mogelijk voorkomen van procedures tussen burger en overheid binnen het bestuursrecht, en om, daar waar een procedure onvermijdbaar is, burgergericht en de-escalerend te handelen.
Soms is de verhouding met de burger zo stevig verzuurd en gejuridificeerd, dat het geschil bij de rechter moeilijker op te lossen is.
(citaat van een geconsulteerde stakeholder)
Dit vraagstuk wordt opgavegericht aangepakt. Die aanpak richt zich op het doorlopen van een gestructureerd proces, waarbij met een breed scala aan belanghebbenden gewerkt wordt aan een probleemverdieping, waarmee inzicht ontstaat in problemen en achterliggende oorzaken van het procedeergedrag van de overheid. Dat biedt de basis voor het gezamenlijk bepalen van de interventies die de oplossing kunnen bieden. Een gesprek met Ilse Dresscher van het Project- Programma- en Adviescentrum (PPAC) en tevens manager van het deelprogramma Burgergerichte overheid over deze aanpak.
Ilse: “Uiteindelijk willen we dat burgers meer vertrouwen krijgen in de manier waarop de overheid omgaat met kwesties die het bestuursrecht raken. Heel veel van de kritiek uit de samenleving gaat over het eerste contact daarover met de overheid. Maar om hier echt meer begrip over te krijgen is een goede probleem- en oorzakenanalyse nodig. We gebruiken daarvoor een stappenplan, dat ontleend is aan een model dat Leo Klinkers presenteert in zijn boek ‘Beleid begint bij de samenleving; een zoektocht naar menselijke maat’.”
Het model bestaat uit negen stappen, waarvan vier zich richten op analyse en vijf op de synthese. Ilse: “Het doel van de analysefase is het analyseren van de problematiek rondom het procedeergedrag van de overheid, enerzijds via de ‘beleving van de omgeving’ en anderzijds via ‘feiten en cijfers’.”
De stappen die in de analysefase worden doorlopen zijn:
- een omgevingsinventarisatie;
- het consulteren van sleutelfiguren met betrekking tot het procedeergedrag van de overheid;
- een bloemlezing: ‘Een beschikkingenfabriek’, opgebouwd uit uitspraken van de geconsulteerde personen die een beeld geven van de problematiek rondom het procedeergedrag van de overheid;
- een probleem- en oorzakenanalyse ‘Gevangen in procedures’ een schematische weergave van de problematiek zoals de omgeving die beleeft;
- een weergave van feiten en cijfers met betrekking tot het vraagstuk.
Na de analysefase volgt de synthesefase. In deze fase is het de bedoeling om tot een gezamenlijke visie te komen. De probleem- en oorzakenanalyse is de basis voor een gesprek met de relevante omgeving hierover.
De resultaten van de synthesefase zijn:
- een visie inclusief interventiestrategie;
- een doelenboom;
- een actieplan.
Ilse: “De probleem- en oorzakenanalyse is net afgerond. Rond de 140 stakeholders [zie kader] hebben meegewerkt. Met een uitgebreide analyse als resultaat. Wij hadden de luxe daar voldoende tijd voor te kunnen vrijmaken. Een goede analyse bevat al 80% van de oplossingen. Op die manier win je in de uitvoering van het actieplan tijd terug door een veel hogere effectiviteit van de gekozen acties. We zien ook dat een zorgvuldige aanpak als deze resulteert in meer vertrouwen en een betere relatie met de partijen in het veld.”
Er zijn te hoge verwachtingen bij de burger over mogelijkheden van de overheid. De overheid moet rechtmatige besluiten nemen, maar juridisch rechtmatig is niet altijd praktisch of goed uitlegbaar.
(citaat van een geconsulteerde stakeholder)
|
Overzicht van geconsulteerde stakeholdergroepen |
|---|
Cliëntenraden Bewindvoerders/curatoren/cliëntondersteuners Ombudsman/ombudswerk
Uitvoeringsorganisaties Rijksoverheid Provincies Waterschappen Gemeenten
|
In de lijst van geconsulteerde stakeholders vallen politiek en media op. Ilse: “Politiek hebben we als gelijkwaardige stakeholder betrokken. De Vaste Kamercommissie ontving een uitnodiging om mee te doen. Twee leden hebben meegedaan, de overige leden volgden het proces op afstand met interesse. Vanuit de media namen drie vertegenwoordigers van de geschreven pers deel. Die moesten wel even wennen aan hun andere rol - deze keer werden zíj geïnterviewd.”
Leefwereld versus systeemwereld
De kern van het probleem is te vinden in de wrijving tussen leefwereld en systeemwereld. De burger komt vanuit zijn leefwereld met een vraag of probleem bij de overheid, en de overheid reageert hierop volgens de regels van de systeemwereld waarnaar zij is ingericht.
Drie actie-reactiepatronen
In die wrijving tussen leefwereld en systeemwereld zijn drie belangrijke actie-reactiepatronen ontstaan die een cumulatief negatief effect sorteren in de interactie tussen overheid en burgers: de spanning tussen het individueel belang en het algemeen belang, het toernooigedrag van de overheid dat uitlokt dat burgers de overheid gaan zien als tegenstander en de disbalans tussen wantrouwen en vertrouwen in elkaar.
Zeven problemen en drie versterkers
De zeven bollen duiden de probleemgebieden waar de leefwereld en systeemwereld concreet schuren in het bestuursrecht. Deze zeven problemen kunnen nog eens versterkt worden door een drietal krachtvelden die elk op hun eigen wijze bijdragen aan de problematiek: de drie paarse spotjes in de hoeken van het schema.
Het supersymptoom
De wrijving tussen de leefwereld en systeemwereld, de actie-reactiepatronen tussen overheid en burgers, het schuren binnen de problematiek in de bollen en de probleemversterkers dragen er allemaal aan bij dat er te weinig ruimte is vanuit wetgeving en in de uitvoeringspraktijk om burgergericht te werken, waardoor het de overheid onvoldoende lukt om problemen van burgers laagdrempelig en duurzaam op te lossen. Dit alles tezamen leidt tot het ‘supersymptoom’ dat er in het bestuursrecht meer procedures zijn dan nodig.
Na afronding van de analysefase (het opleveren van de probleem- en oorzakenanalyse) start nu de synthesefase. Ilse: “We gaan kijken naar de interventiemogelijkheden: waar zitten belangrijke aangrijpingspunten voor verbetering? Uiteindelijk levert dat de bouwstenen op voor een actieplan.”
|
Zes lessen uit de gevolgde opgavegerichte aanpak |
|