Hallo Hannah: de makers over deze podcast vol moedige ambtenaren
Elf maanden geleden (in april 2022) vertelden vijf ambtenaren aan podcastmakers Roos en Daan hun verhaal. Onderwerp: de moed die nodig is om morele kwesties aan de orde te stellen – en de gesloten overheidscultuur. Onlangs is de podcast gepubliceerd. Wat gebeurde er in de tussentijd? En waar hopen ze nu op? De makers aan het woord.
De aanleiding
Even voorstellen: Roos Eijmers en Daan van Dijsseldonk zijn theatermakers. In hun voorstellingen tonen ze graag alle perspectieven en laten ze het oordeel aan het publiek. Precies deze aanpak was voor Caroline Wiedenhof de reden om ze begin 2022 te vragen voor een nieuwe podcast over morele dilemma’s van ambtenaren.
Caroline is verbonden aan het Hannah Arendt podium, dat sinds 2017 (en momenteel onder de vlag van het rijksbrede programma Dialoog & Ethiek) gesprekken tussen ambtenaren organiseert over vragen als ‘doen we het goede’. Caroline: “Om een grotere doelgroep te bereiken wilden we iets dergelijks doen met een podcast. Bij wijze van proef, om te kijken of het in die vorm ook werkt. En als haakje om in gesprek te gaan.” Roos en Daan van Firma MES namen de opdracht aan.
De verhalen
Wat volgde was een oproep op LinkedIn: welke ambtenaren willen een verhaal vertellen over hun morele vragen? Waar hadden zij moed voor nodig en wat zegt dat over de ambtelijke cultuur? Hoe gaan zij om met politieke druk? Al gauw kwamen de aanmeldingen binnen. Dat ging makkelijker dan gedacht, vindt Caroline. “Blijkbaar leeft dit.” In april 2022 startten de opnames. Roos: “We waren benieuwd hoe spannend de verhalen zouden zijn. Hoe meer we er opnamen, hoe beter we begrepen dat ze stonden voor iets groters. Het kreeg zo alles bij elkaar iets pijnlijks en heftigs; iets wat te maken heeft met cultuur. We hebben die opnamen teruggelegd bij de opdrachtgever: is dit wat jullie aan de orde willen stellen? Daar waren ze heel duidelijk in: als dit de verhalen zijn, dan is dat zo. We gaan door.” In juni waren er twee afleveringen in een eerste montage klaar.
Praten en schaven
Er waren wel wat zaken die moesten worden uitgezocht. Na de zomervakantie pakte team Dialoog & Ethiek dit op. De belangrijkste vraag: levert de podcast het goede gesprek op? Dat moet gaan over morele kwesties en de noodzaak daarover te praten, aldus Caroline. Liever niet over de incidenten op zich. “Dat mag wel natuurlijk. Maar voor mij is belangrijker: erkennen we zulke vragen en hoe gaan we ermee om?” Ook moest worden beoordeeld of collega’s beschadigd zouden kunnen worden. Er was immers geen wederhoor toegepast. Er werd proef-geluisterd en geschaafd. Daan: “Het team wilde niet dat mensen over wie het ging ongevraagd lesmateriaal zouden worden, dus we hebben hier en daar geanonimiseerd. En we hebben de podcast kwalitatief beter gemaakt; scherper en preciezer. Wat afleidde kon weg.” Alle betrokkenen namen hier, tussen andere drukke bezigheden door, de tijd voor.
Het NRC-artikel
Inmiddels hadden journalisten van NRC lucht gekregen van een kritische podcast die wel heel lang op een bureau bleef liggen. In februari publiceerden zij een analyse in de krant en in hun eigen podcast, met fragmenten uit de niet-gepubliceerde opname. Boodschap: de overheid gaat nog steeds krampachtig met openheid om. Dat was even schrikken. “Gelukkig heeft niemand van de geïnterviewden zich teruggetrokken door de ophef”, zegt Roos. “Ik vond het niet zo netjes tegenover deze mensen.” Het artikel droeg in elk geval niet bij aan het doel dat Caroline voor ogen heeft. “Wij willen juist bijdragen aan een veiliger cultuur.” Dat NRC het accent legde op het managen van incidenten door de overheid, in plaats van op ‘het nut van ethische gesprekken’ is wel te begrijpen – en vast voor veel ambtenaren herkenbaar. Roos: “Toch hoop ik dat mensen nu vooral doorpraten over hoe we binnen organisaties met elkaar omgaan. Heel actueel en zeker binnen de overheid belangrijk, want wat ambtenaren doen heeft effect op ons allemaal.”
Publicatie
Ze zijn blij dat het nu zover is. Half maart ging de podcast live. De verhalen doen ertoe, vindt Roos. “Ze maken duidelijk in welk spanningsveld ambtenaren werken, met alle argwanende blikken van politiek, burgers en media.” Daan: “De mensen die aan het woord komen hebben een groot verantwoordelijkheidsgevoel, en willen helpen de vertrouwenscrisis op te lossen.” En ook al gaat het voor de podcast niet om de voorbeelden op zich, Daan is blij dat in een aantal situaties inmiddels al iets is veranderd; er is iets in gang gezet. De makers vinden het jammer dat het lange proces vragen heeft opgeroepen. Had de publicatie eerder gemoeten, al was het maar om de schijn van overheidskramp te vermijden? Caroline: “Misschien wel. Aan de andere kant: ik zie dat de podcast er beter van is geworden. We gaan zien wat er gebeurt. Een pilot als deze kan eigenlijk niet mislukken, want die is bedoeld om van te leren.”