Alles begint bij luisteren

Op 14 maart kwamen vijftig gespreksleiders Dialoog & Ethiek bij elkaar voor een professionaliseringsdag. De vijfde alweer sinds het programma Dialoog & Ethiek van start ging. De community van gespreksleiders bestaat inmiddels al uit zo’n honderdvijftig mensen, van net beginnend tot zeer ervaren. Deze keer stond de dag in het teken van luisteren.

Vergroot afbeelding Alles begint bij luisteren
Beeld: Pexels

‘Alles begint met luisteren!’ aldus een collega tijdens een pauze. ‘Het is de basis voor alles wat gespreksleiders doen, dus het belangrijkste waar we aandacht aan moeten besteden’, voegt ze toe. Zelf werd ze zich bewust van het belang van luisteren toen ze besefte dat ze altijd heel lang aan het woord was. ‘En als iemand iets vertelde nam ik het meteen over met een eigen verhaal. Ik hóórde het mezelf doen! Maar ik kon niet stoppen!’

Luistervraag
Luistertrainer Victor Pierau laat sprekers actief reflecteren tijdens het spreken. Want ook tijdens het spreken moet je luisteren. Wat er gebeurt wanneer je dit actief doet, blijkt wanneer Victor ook programmadirecteur Erik Pool even stopt.

Erik is nog niet ver in zijn exposé over de stand van zaken van het rijksbrede programma Dialoog & Ethiek, als Victor hem beleefd vraagt: ‘Wat hoor je nu in de zaal? Heb je contact daarmee?’ Wat zich ontspint is wat veel aanwezigen later het belangrijkste moment van de dag zullen noemen.

Kleine momenten met grote impact
De directeur valt even stil. Dan vertelt hij hoe hij aan het zoeken is om zijn opdracht te vervullen. Hoe zeer hij de mensen in de zaal daarbij nodig heeft. Dat hij meer verwantschap met de mensen in de zaal voelt dan verschil. ‘Een community betekent dat je elkaar helpt’, zegt hij. Het is inmiddels muisstil in de zaal. Iets wat Pierau later zal omschrijven als een stilte met kwaliteit.

Iemand omschreef het moment later als ‘een klein wondertje’. Ze kende dat soort momenten ook wel uit haar eigen werkpraktijk bij een uitvoeringsorganisatie. ‘Ik deed een voorstel in ons werkoverleg, maar het leek of niemand luisterde, waardoor ik ontmoedigd raakte. Maar een paar weken later kwam een collega onverwacht met een vraag erover. En nu gaan we een middag organiseren over het thema dat ik opbracht’.

Ook een andere gespreksleider heeft het over kleine momenten met grote impact. Probleem daarbij is wel, zegt hij, dat bijna niemand daarover spreekt, omdat mensen zich er niet bewust van zijn. Evaluaties en plannen gaan vaak over de incidenten, de grote gebeurtenissen die het nieuws halen. Maar de grote verschuivingen vinden vaak daaromheen plaats. ‘Als meer mensen zich daarvan bewust zouden zijn en erover gaan getuigen, zal duidelijker worden waar de wezenlijke dingen gebeuren.’

Drie gerichtheden
Terug naar de professionaliseringsdag in het teken van luisteren. ‘Hoe reageer je als je merkt dat iedereen alleen maar met zichzelf bezig is?’ is de eerste vraag die de rijksgespreksleiders gesteld krijgen. De vraag leidt tot enig hilariteit. ‘Dan wordt er dus niet geluisterd’ roept iemand. ‘En dat komt dus heel veel voor’ zegt trainer Victor Pierau. ‘Het geheim van luisteren’ legt hij uit, ‘is kunnen schakelen tussen luistergerichtheden’.

  • Ik-gericht luisteren is luisteren naar je eigen energie, behoeften, emoties en gedachten
  • Jij-gericht luisteren betekent dat je luistert naar de behoeften, emoties en, gedachten van een ander
  • Het-gericht luisteren is met je aandacht zijn bij het grotere geheel waar iedereen deel van uitmaakt

Gerichtheid op een ander bleek voor sommigen makkelijker dan luisteren naar zichzelf. ‘Ik word dan zelf minder belangrijk en voel me daardoor vrijer’ merkt iemand op. Toch bleek hoe belangrijk zelfgericht luisteren is. ‘Ik heb de neiging om wat ik hoor steeds op mezelf te betrekken’ zei iemand. Ook dat zal iedereen herkennen: wat je hoort roept gedachten, herinneringen of emoties bij je op. Je vergelijkt het verhaal met iets wat je zelf meemaakte. Of je krijgt de behoefte om de ander te helpen. Terwijl die daar misschien niet om vraagt. Hoe beter je weet waar je aandacht zich naar richt, hoe sneller je je ervan kunt losmaken. ‘Goed naar mezelf luisteren is een voorwaarde om naar een ander te luisteren’, zegt een deelneemster. ‘ik wist het eigenlijk al, maar ben blij er weer eens bewust bij stil te staan’.

We begrijpen elkaar!
De gespreksleiders oefenen ook met de derde gerichtheid, die Pierau ‘het-gerichtheid’ noemt, en beschrijft als ‘aandacht voor een groter geheel’. Iemand vertrouwt het niet helemaal: het wordt dan toch doen wat we gewend zijn, zegt hij: om de beurt een mening geven over een onderwerp dat in het midden ligt. Maar anderen hebben in de korte oefening iets heel anders ervaren. ‘We waren samen iets nieuws aan het creëren. Er ontstond een nieuw beeld van het onderwerp, alsof we allemaal een puzzelstukje bijdragen’. ‘ En ik dacht Hé! Wat gebeurt hier! We begrijpen elkaar!’

Flow
Het is juist die ‘het-gerichtheid’ die mij al een paar weken bezighoudt. Dat komt omdat ik een nogal gedegen opleiding volg om het geheim van luisteren in al zijn facetten onder de knie te krijgen. Bij het-gerichtheid komen begrippen naar voren als ‘onverdeelde aandacht’ en ‘helemaal opgaan in het moment’. Kwaliteiten die ik meestal flow noem en tot nu toe meer associeerde met maken dan met luisteren.

Gelukkig gaf mijn kleindochter het goede voorbeeld op haar derde verjaardag. Ze zat bij me op schoot en ik las haar een verhaaltje voor over een koning die zo dom was om met zijn ogen dicht te gaan fietsen. Terwijl ik las en zij luisterde, voelde ik het ontstaan. Al het andere verdween, er waren alleen nog maar de plaatjes, het verhaal en de uitwisseling van warmte tussen ons. Een intiem voorbeeld van gezamenlijke het-gerichtheid. In professionele settings is het trouwens niet anders: luisteren kan een actieve, creatieve bezigheid zijn. En wonderen doen.

Caroline Wiedenhof