Wees alert op ongekende belangen
Caelesta Braun is sinds september hoogleraar Bestuurskunde met speciale aandacht voor het openbaar bestuur en maatschappelijke democratie aan de Universiteit van Leiden. Haar oratie richtte zich op ongekende belangen. Braun ziet die als ondermijning van de democratische rechtsstaat.
Hoe zorg je er als overheid voor om bij het maken en uitvoeren van beleid zicht te hebben op alle belangen? De Interdepartementale Werkgroep IDWP (zie kader) organiseerde op 1 december een inspiratiesessie hierover.
Ondermijning van onze rechtsstaat
Er zijn veel initiatieven om belanghebbenden te laten participeren. Grote partijen zoals Schiphol, de Rotterdamse haven, natuur- en milieuorganisaties- kennen als geen ander de weg om op te komen voor hun belang en doen dat ook zichtbaar voor maatschappij, politiek en bestuur. Een deel van het behartigen van partijpolitieke of economische belangen vindt echter uit het zicht van de openbaarheid plaats. En daarnaast zijn er ook collectieve belangen die buiten het zicht van politiek en bestuur blijven. Beide situaties leiden tot een vorm van ongekende belangen. Doordat ze niet mee worden gewogen of juist wel, maar dan zonder zichtbaarheid voor de buitenwereld: het resultaat is in beide gevallen een buiten de openbaarheid gebleven belang. En dat moeten we volgens Braun zien als ondermijning van onze democratische rechtsstaat.
Oproep voor grotere bestuurlijke responsiviteit
Dit alles is de reden waarom Braun een warm pleidooi houdt voor een grotere bestuurlijke responsiviteit: een overheid die de juiste partijen weet te betrekken en in haar opereren een juiste weging weet te doen van àlle relevante belangen. Koepels en maatschappelijke organisaties kunnen hierbij helpen omdat op deze manier de belangen van hun achterban kunnen worden ingebracht. De verantwoordelijkheid om dit te doen ligt niet bij een aparte afdeling of werkgroep, maar moet gelegd worden bij de medewerkers die werken aan de inhoudelijke dossiers en opgaven. Bij het betrekken van belanghebbenden is het zaak van tevoren het mandaat van de participatie te hebben bepaald. Op die manier worden duidelijke kaders en een concreet doel afgesproken voor de participatie. Gebeurt dat niet dan kan een raadpleging van externe partijen zonder duidelijk vervolg zijn, wat weer kan resulteren in afhaakgedrag, frustratie en teleurstelling bij die partijen.
Uitkomsten PER onderzoek
Hoe binnen de Rijksoverheid naar samenwerking met belanghebbenden wordt gekeken is in samenwerking met Caelesta Braun via een Personeelsenquête Rijk (PER) onderzocht. Dat levert interessante inzichten op. Bij het vragen naar de redenen voor samenwerking zijn de uitschieters de belanghebbenden die als belangrijke partij gezien worden, groepen met veel inhoudelijke expertise en vernieuwende inzichten, groepen met wie vaak wordt samengewerkt en tenslotte de groepen die een rol hebben in de uitvoering. Geconcludeerd kan worden dat the unusual suspects een gerede kans hebben hierbij tussen wal en schip terecht te komen. Als gekeken wordt naar de vorm waarin consultatie plaatsvindt dan zijn het ook de besloten en geregisseerde vormen zoals rondetafels, expertmeetings en werkbezoeken die het meest worden ingezet. Begin volgend jaar zijn de uitgebreide bevindingen en een essay op basis van het PER onderzoek beschikbaar
Conclusie: investeer in ambtelijk vakmanschap op dit onderwerp
Geconcludeerd kan worden dat er tijd en energie gestoken moet gaan worden in de ontwikkeling van een hogere maatschappelijke sensitiviteit binnen de Rijksoverheid. Dit om vanuit de inhoudelijke beleidsdossiers en opgaven bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid ongekende belangen gekend te maken. Daarbij zijn een goed doordacht plan en de inzet van verschillende vormen van consultatie essentieel. De kennis en vaardigheden om dit te doen vormen een wezenlijk onderdeel van ons ambtelijk vakmanschap.
Op initiatief van het kennisknooppunt Participatie en het ministerie van Financiën is in 2021 gestart met een Interdepartementale Werkgroep (stakeholder)Participatie.
Het doel van deze werkgroep is het interdepartementaal uitwisselen van kennis en ervaring op het gebied van (stakeholder)participatie en het leggen van verbinding tussen de mensen die hier (vanuit verschillende disciplines en directies) binnen de verschillende departementen aan werken. Deze verbinding moet er toe leiden dat (stakeholder)participatie binnen de rijksoverheid samen en integraal ontwikkeld, geprofessionaliseerd en versneld wordt.
De volgende organisaties zijn vertegenwoordigd in de werkgroep: Ministeries BZK, EZK, AZ, SZW, OCW, LNV, Jen, VVWS, Defensie, BZ, Financiën, IenW. Voorts: het Nationaal Programma Regionale Energie strategieën de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.
Wil je meer weten over de Interdepartementale Werkgroep (stakeholder)Participatie? Of wil jouw organisatie hier aan deelnemen? Neem dan contact op met Sacha Margés, adviseur corporate stakeholdermanagement Financiën email s.d.marges@minfin.nl