Rapport Morele vragen van rijksambtenaren
Dit rapport onderzoekt welke morele vragen en twijfels leven bij ambtenaren, bij wie zij deze aan de orde stellen en wat hier mee gebeurt. Op 27 juni is dit rapport door de Minister van Binnenlandse Zaken aan de Tweede Kamer toegezonden, als onderdeel van de Kamerbrief sociale veiligheid, veilig werken en weerbaarheid.
In opdracht van het programma Dialoog en Ethiek is begin 2022 door I&O Research onderzoek gedaan naar morele vragen van rijksambtenaren. Het onderzoek bestond uit een indicatieve, niet-representatieve enquête onder 315 rijksambtenaren, en een verdiepend kwalitatief onderdeel. Het onderzoeksrapport ‘Morele vragen van rijksambtenaren’ is als bijlage bij deze Kamerbrief opgenomen. In het rapport komt naar voren dat meer dan de helft van de 315 respondenten wel eens morele twijfel of ‘morele buikpijn’ heeft over de inhoud van het werk, over de rechtvaardigheid of doelmatigheid van het beleid, over ondeugdelijke informatie, of over omgangsvormen binnen de organisatie. Uit de enquête blijkt dat ambtenaren met morele vragen overwegend tevreden zijn over of en hoe ze bij een collega of leidinggevende hun hart kunnen luchten, maar veel minder tevreden over de mate waarin hier opvolging aan wordt gegeven. Respondenten geven verder aan behoefte te hebben aan een meer ontvankelijke cultuur waar morele kwesties onderzocht kunnen worden.
Gesprekscultuur
Het onderzoeksrapport onderstreept de noodzaak om te investeren in een gezonde gesprekscultuur. Volgens het rapport levert dit de meest effectieve bijdrage aan het creëren van sociale veiligheid op de werkvloer. Het programma Dialoog en Ethiek binnen het Rijk draagt hieraan bij, onder andere door het agenderen van ethiek, met onderzoek, webinars en verhalen. Het programma begeleidt binnen de gehele Rijkoverheid gesprekken op verzoek en creëert een netwerk van gespreksleiders voor het begeleiden van dialogen over praktische ethische kwesties en morele vragen die spelen op de werkvloer.
Tegenspraak
Om sociale veiligheid te creëren is het belangrijk dat er een cultuur heerst waarin ambtenaren zich durven uit te spreken. Als ambtenaren vanuit hun eigen vakgebied en professionaliteit signaleren dat bepaalde zaken niet goed gaan, met mogelijk grote gevolgen voor de burger en de overheid, moeten zij dit aan de orde durven en kunnen stellen. In het programma ‘Uitspreken’ [1] wordt onderzocht hoe dit kan worden bevorderd. Dit wordt onder meer gedaan aan de hand van het ophalen van verhalen, dilemma’s en ervaringen van ambtenaren zelf. Dit levert input op voor de verschillende typen interventies die worden ontwikkeld. Het doel van de interventies is: het vergroten van de ruimte voor het geven van loyale tegenspraak. Daarnaast wordt er een ‘kennishuis’ gebouwd, met voorbeelden en wetenschappelijke inzichten over loyale tegenspraak.
[1] Dit programma heette eerder: ‘Loyale tegenspraak’. Zie https://loyaletegenspraak.nl/.