Leren dansen met het systeem
Tekst door: Jan Jelle van Hasselt
Tijdens de dialoogestafette overhandigden Reinout Woittiez en Madelon van Berne aan Erik Pool het eerste exemplaar van het boek met de titel: Als het schuurt tussen leefwereld en systeemwereld. Alle reden om met hen in gesprek te gaan.
“We hebben de dikte van Macht en Moed niet gehaald”, zegt Reinout lachend, “dit compacte boekje is vooral bedoeld een praktisch instrument te zijn voor als je het even niet meer weet“.
Vertrekpunt is het door de Duitse filosoof Jürgen Habermas in de jaren tachtig bekend geworden begrippenpaar systeem- en leefwereld om de verhouding tussen het rommelige en echte leven van burgers enerzijds en de ordelijke en gereguleerde werkelijkheid van overheid en professionals anderzijds te duiden. Het boekje richt zich op het bewust worden en ontwikkelen van de soft skills van de ambtenaar, als een onderdeel van het ambtelijk vakmanschap.
Zone van ongemak
Madelon: “Het gaat er om dat de ambtenaar in staat is om de relatie te leggen en te onderhouden tussen de systeemwereld en zichzelf. Om op die manier ook de buitenwereld naar binnen te halen. En zo een antwoord te vinden op de vraag: ‘Waar wil ik van zijn?’” Het instrument daarvoor is de actiedialoog, een vorm van moreel beraad waarin iemands belangrijke persoonlijke waarden worden gekoppeld aan het feitelijk gedrag dat hij in een concrete situatie wil gaan tonen. Reinout: “In de actiedialoog wordt aan de behoefte van deelnemers voldaan om met elkaar te spreken en te spiegelen over waar twijfel mag zijn aan het eigen en aan andermans handelen, het ongemak dat daarover kan worden ervaren.” Het gaat dan om het confronteren van het goede doen met het goed en volgens de regels functioneren, om feitelijk gedrag dat je toont als er ongemak is omdat volgens jou de strakke uitvoering van de regels niet meer passen op wat ooit de bedoeling was van de regels.
Voortkoloniserende systemen
Madelon: “De actiedialoog is iets wat je als deelnemers samen doet: je bent samen één denkend hoofd, je legt in een gezamenlijke zoektocht je ongemak in zeven stappen bloot en geeft je dilemma’s aan. Zo’n dialoog helpt om lost te komen van het systeem en morele fitheid te ontwikkelen.” Reinout: “Het geeft een antwoord op de vraag hoe je als ambtenaar kunt leren dansen met het systeem.” Wat daarbij belangrijk is om je te realiseren is dat de ordelijke systeemwereld nooit voor de volle honderd procent aan kan sluiten op de rommelige werkelijkheid. Reinout: “Stop met denken dat je alles vanuit regels en ordelijkheid kunt oplossen en dat je binnen de steeds verder uitdijende systemen alles kunt afdichten. Er zal een zone van ongemak blijven tussen de werkelijkheid en de regels, en dat is de zone waar de uitvoerend ambtenaar van vlees en bloed het verschil gaat maken”
Goede condities
De actiedialoog kan alleen plaatsvinden wanneer vanuit de leiding het juiste klimaat wordt geschapen om dit te doen: Reinout “Het moet duidelijk zijn dat je ongemak mag voelen, mag twijfelen en daar ook open over kunt zijn. Alleen als het ongemak onder ogen gezien kan worden en de (politieke) leiding van de diensten het gesprek daarover ook verwelkomt komen de echte schurende vraagstukken op tafel. Sta daar zo nu en dan met je team bij stil en wijd een teamtreffen aan het voeren van de actiedialoog.” Madelon: “Professionele ontwikkeling juist op het vlak van morele fitheid kan alleen als je tijd en ruimte krijgt om te reflecteren. Dat gun je je medewerkers