Boekenclub Macht en Moed in gesprek met Laurentien van Oranje
Tekst door: Jan Jelle van Hasselt
Prinses Laurentien van Oranje stond samen met haar echtgenoot prins Constantijn op persoonlijke titel aan de wieg van anbi-stichting Number 5 Foundation. Zij verbinden mensen verbinden die zich inzetten voor innovatie die bijdraagt aan een rechtvaardige en duurzame samenleving. Deze wens komt voort uit een zorg over de groeiende kloof en onbegrip tussen verschillende groepen. Daarom is Number 5 een neutrale plek waar mensen dwars door conventies heen worden uitgedaagd en begeleid om dieper te luisteren en groter te denken en tot nieuwe inzichten en oplossingen te komen. Ieders perspectief is gelijkwaardig, juist ook van de – vaak ongehoorde - mensen om wie een vraagstuk gaat. Het draait daarbij om de dialoog. Alle reden voor de Boekenclub Macht en Moed om met haar daarover te spreken. Deze boekenclub is een initiatief van Berto Bosscha, senior beleidsmedewerker OCW. Het motto van de club: “Een nieuwe bestuurscultuur, die creëren we samen. Lees en doe je mee?” Aan de boekenclub doen zo’n tien mensen mee uit de wereld van onderwijs en cultuur, van secretaris generaal van het departement tot docent bij een hogeschool.
Doorbreek Catch 22
Number 5 is gevestigd in een bijzonder pand aan de Haagse ‘t Hoenstraat, zoals te verwachten met huisnummer vijf. De leden van de boekenclub worden ontvangen met de vraag in dat pand op zoek te gaan naar een voorwerp dat zij associëren met het begrip ‘autonomie’. Een mooie kans om de vrije ruimtes van dit drie verdiepingen tellende gebouw te verkennen. De oogst is rijk: ingelijste spreuken van grote denkers, een prent van een samoerai, een opgezette kaaiman en een boomstam om op te zitten. Laurentien vertelt desgevraagd over wat haar opviel bij het lezen van het zesde hoofdstuk van Macht en Moed: over autonomie en de kunst van het leven. Voor autonomie is vrije ruimte (scholè) nodig. En dat is wat Number 5 biedt. Die autonomie is er niet vanzelf, die moet gefaciliteerd worden: het doorbreken van een Catch 22 situatie. Want degene die autonomie nastreeft moet leren loslaten.
Stop de blamegame
We hebben met z’n allen een functioneringsprobleem stelt Erik Pool. “We moeten af van de ‘blamegame’ en ons niet langer verliezen in politieke of ambtelijke ‘whodunits’, omdat die het echte leren en het slimmer worden, de persoonlijke groei en de institutionele verbetering in de weg zitten.” Om dat aan te pakken is veranderingsbereidheid nodig en het open gesprek over waarden en hoe die vertaald worden in de praktijk. Met alle betrokkenen op basis van gelijkwaardigheid. Dat is iets waar Laurentien met Number 5 een bijdrage aan wil geven.
Gelijkwaardig herstel
Het functioneringsprobleem van de overheid werd op een wel heel pijnlijke wijze zichtbaar in de kinderopvangtoeslagaffaire: de overheid die er voor de burger is werd dader en zorgde voor ongekend onrecht. Ouders verloren de regie over hun leven en klopten aan bij de overheid om gehoord te worden. Dezelfde dader wil nu werken aan een oplossing voor de ouders, veelal tevergeefs. De overheid spreekt met slachtoffers, maar bedenkt doorgaans nog steeds voor hen wat nodig is – vanuit de beste bedoelingen, onderstreept Laurentien. Het spreken met ‘slachtoffers’ om ‘input te krijgen’ is niet hetzelfde als het faciliteren van de ontwikkeling en uitwerking van autonome ideeën en plannen van gedupeerde ouders en jongeren zelf. De overheid is zo druk om met zichzelf in het reine te komen, dat het contact met de slachtoffers (opnieuw) verloren gaat. In de vrije ruimte van Number 5 ontstond een verbindende dialoogaanpak met ouders en jongeren zelf en mensen in de overheid, rechtspraak, politiek en maatschappelijke organisaties. Met als doel om tot gezamenlijke oplossingen te komen waarin juist ook ouders en jongeren zelf de regie voeren. Dat resulteerde in het rapport “(Gelijk)waardig Herstel - Inzichten en aanbevelingen van kinderen, jongeren en ouders zélf ten dienste van de landelijke en lokale aanpak van de kinderopvangtoeslagaffaire”. Een rapport dat door een groeiend aantal gemeenten met dank werd ontvangen en nu als basis wordt gebruikt om samen met ouders en jongeren te ontdekken wat de beste aanpak is die recht doet aan de eigen regie van ouders en jongeren. De zeven aanbevelingen uit dit rapport die door ruim 700 ouders en jongeren worden onderschreven:
#1 - Integreer diepe luistervaardigheden in alle processen
#2 - Werk op basis van gedeelde waarden
#3 - Erken de urgentie van nú
#4 - Richt herstelproces in vanuit levens van mensen
#5 - Ontwerp inclusieve processen voor integrale oplossingen
#6 - Activeer de samenleving
#7 - Organiseer emotioneel herstel vanuit neutraliteit
Stap naar achteren
Het gesprek gaat over het verschil tussen luisteren en het echte horen, de durf om het verhaal van de ander te voelen als mens, één van Laurentiens belangrijkste geleerde lessen. “Ik laat de pijn van de ander hard binnenkomen en durf mijn emoties te tonen. In de diepte van mijn eígen emoties kan ik rationeel beter horen wat er gaande is, wat anderen eigenlijk zeggen en aangeven nodig te hebben.” Een andere geleerde les: realiseer je iedere dag weer hoe beperkt je blik op de werkelijkheid eigenlijk is: “Ik weet niet hoe het is om vermorzeld te worden door de overheid en de regie over mijn leven te verliezen en ongewild en onverwachts in armoede te moeten leven en je leven uit elkaar te zien vallen.” Vanuit die erkenning van je eigen onwetendheid is het gemakkelijker om je bescheiden op te stellen ten opzichte van de kennis van de ander. Dialoog is voor mij een grondhouding. En daarmee een instrument voor een waarheidsvinding zonder waardeoordeel, waar op basis van gelijkwaardigheid wordt deelgenomen. Daarbij is het goed om te beseffen dat geen speler zélf, gelijkwaardigheid kan afdwingen. Op de muur lezen we de uitspraak van Laurentien: “Soms is de beste stap naar voren een stap naar achteren.” Dat nemen we ter harte bij het in de praktijk brengen van de inzichten uit Macht & Moed: dat we de machtspositie als overheid niet mogen onderschatten en ons ervan bewust van moeten zijn dat we niet het recht hebben van alles naar ons toe te trekken. Dan ontnemen we de autonomie van mensen buiten de overheid. ‘Een vrije ruimte vraagt om individuele commitment en collectieve inspanning van loslaten, willen, vragen, horen en vasthouden,’ geeft Laurentien mee als inspirerende en activerende uitsmijter van deze Boekenclub-dialoog.
De volgende keer spreekt de boekenclub met Stieneke van der Graaf lid van de Tweede Kamerfractie van de Christen Unie.