Tweede etappe van de dialoogestafette - Werken aan verandering
Er is niets in deze hele wereld dat blijft. Alles verglijdt, elk ding krijgt vorm en gaat voorbij. Met deze versregels uit de Metamorfosen van Ovidius opende Erik Pool de tweede ronde van de dialoogestafette.
Luisteren als basis
De Metamorfosen van Ovidius gaan over verandering. Meer dan honderd verhalen over gedaanteveranderingen van goden, helden en historische figuren. Het programma Dialoog & Ethiek wil bijdragen aan een veranderproces van ruim 130.000 rijksambtenaren. Voor de tweede ronde van de dialoogestafette waren daarom veranderaars van binnen en buiten de rijksoverheid uitgenodigd. Victoria Dekker organiseerde deze tweedaagse en maakte daarvoor gebruik van ‘Theory U’ van Otto Scharmer. Theory U onderscheidt vier niveaus van luisteren. Met beleefd en oppervlakkig luisteren (Theory U noemt dit downloaden), of luisteren naar de feiten (het zogenaamde factional listening) komen we er niet. We komen verder als we empathisch luisteren, ons verplaatsen in een ander en op zoek gaan naar diens motieven en argumenten. Pas dan kunnen we begrijpen waarom iemand iets wil en doet. En vanuit daar komen mensen bijeen en ontstaat er compassie. Zodat je samen het systeem kunt veranderen. De zoektocht naar hoe het anders kan, kan vergeleken worden met het doorlopen van een U-vorm: na een neerwaartse periode ontstaat er zicht op een nieuwe perspectief en is er ruimte voor een opwaartse beweging (via verdiepen, vertragen en verkennen).
Op zoek naar de vraag
Mieke Moor, organisatiefilosoof en grenswerker neemt ons mee de U-vorm in. Dat doet ze aan de hand van de thema’s Waarnemen, Denken en Organiseren. Als verandering het antwoord is, wat is dan de vraag? Om daar zicht op te krijgen moet je beschikken over het vermogen om de binnenkant van het vraagstuk toe te laten. Een manier om dat te doen is de ‘écriture automatique’ - automatisch schrijven wat er in je opkomt. Iets wat tijdens het ochtendprogramma aan de deelnemers bij herhaling wordt gevraagd. Moor daagt ons uit onze normale denkpatronen te doorbreken. Zo laat ze het baanbrekende werk in de kwantummechanica van Leo Kouwenhoven zien. Een nieuwe manier om naar oorzaak en gevolg te kijken: de ‘mutual causality’ - zodra je gaat observeren gebeurt er wat. Dan volgt een indringende confrontatie over waarnemen: Hannah Ahrendt die het proces tegen Eichmann in Jeruzalem volgde en er verslag van deed. De banaliteit van het kwaad: Eichmann was niet in staat na te denken over zijn handelen en daar de impact van te zien. Het belang van de stille dialoog tussen mij en mezelf. Denken als middel om goed en kwaad, mooi en lelijk van elkaar te onderscheiden. Om het thema organiseren te ervaren stellen we ons op in een grote kring. We kiezen elk twee personen uit de kring uit. De opdracht: beweeg jezelf zo, dat er met deze twee personen een gelijkzijdige driehoek ontstaat. Dit brengt de gehele groep in beweging en laat ons ervaren dat we onderdeel zijn van een complexiteit die je alleen niet kunt beheersen.
Drijfveren en motto’s
This is Major Tom to Ground Control
I'm stepping through the door
And I'm floating in a most peculiar way
And the stars look very different today
Met de vertolking van ‘Space Oddity’ van David Bowie brengen Hanne Bikker (gitaar), Jessica Vuijk, Esther Blaauw en Bas Volkers (vocals) ons het middagprogramma in. Dat programma is er op gericht verder de diepte in te gaan. In kleine groepjes wordt het gesprek gevoerd over de persoonlijke ervaringen die er toe hebben geleid dat je je voor verandering inzet. Gesprekken over drijfveren, overtuigingen over hoe veranderen plaatsvindt en wat daarbij de rol van de veranderaar kan zijn. Over de onderstroom en de maakbaarheid van een verandering. In de gesprekken worden tal van metaforen en beelden gebruikt om veranderen te omschrijven: ‘Ook een olietanker kan van koers wijzigen’. ‘De brug bouwen terwijl je er over heen loopt’ ‘Zonder het harnas kan het hart vrij stromen.’ Zo wordt ook het belang ervaren van een gezamenlijke taal om het gesprek over veranderen te voeren. Aan het einde van de middag formuleren de deelnemers hun persoonlijk motto. Met als resultaat een eregalerij met alle portretten en motto’s.
Kralenspel
De tweede dag start al om half acht met een gezamenlijke meditatie onder leiding van Jos de Munnink. Deels binnen, deels buiten. De afsluiting van de vorige dag leidt daarna tot een nabeschouwing bij de deelnemers: we hebben het monster in de bek gekeken, zijn in de maag van de walvis geweest. Het is goed om vrijmoedig te kunnen zeggen wat je ervaart en te laten zien waar je voor staat. Na de nabeschouwing worden de voorwaarden voor een succesvolle verandering besproken aan de hand van de methodiek van het kralenspel van Jos Kessels. De groepjes van dag 1 komen weer bijeen en delen persoonlijke casuïstiek waarin stapsgewijs de analyse plaatsvindt. Wat was het hittepunt van die situatie, wat maakte je bang en wat zette je in beweging? Wat moeten we onder ogen zien?
Een voorbeeld van één van deelnemers: Naar aanleiding van de toeslagenaffaire lopen de emoties op intranet hoog op. Een DG reageert koel en strategisch. Dit vergroot de kloof tussen medewerker en bestuurder, het klimaat wordt killer. Dit laat zien dat er in spannende situaties verkeerd gepraat wordt. Er wordt slecht geluisterd en in gesprekken komen we juist verder uit elkaar. Wat zijn de gevolgen van slecht luisteren? Kan goed luisteren bijdragen aan verandering?
Ik vind het spannend om te beargumenteren dat het anders moet, een patroon te doorbreken.
Moestuin, hamer en kluis
Het afrondende programmaonderdeel wordt toegelicht door Jetske van Oosten en Tabo Goudswaard van de Sociaal Creatieve Raad. Zij doen een appèl op het makerschap van de deelnemers door hen te vragen om op een creatieve manier een prototype te ontwerpen waarmee de gewenste verandering gestalte kan krijgen. Het kan dan gaan om zaken die nieuw gemaakt moeten worden (moestuin), of juist zaken waar we afscheid van willen nemen (hamer). Een laatste categorie vormen de bestaande zaken die we willen koesteren, goed willen bewaren (kluis).
De vijf groepjes gaan met enthousiasme aan de slag. Het resultaat mag er zijn met mooie metaforen zoals het zich verspreidende vuur, ruimte bieden voor reflectie, het afscheid van dashboards en van verstikkende structuren en het verwelkomen van aandacht voor de lessen van gemaakte fouten en van extra grote oren om beter te luisteren. Met deze creatieve afronding wordt de tweede etappe van de dialoogestafette afgesloten en wordt tegelijkertijd ronde 3, die in het teken staat van kunst, op een passende manier aangekondigd.
