Boekenclub Macht en Moed in gesprek met Jan Reinder Rosing
Jan Reinder Rosing heeft een passie voor trainen en coachen. Hij werkte twaalf jaar bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken, maakte toen de overstap naar de zelfstandigheid. Hij heeft een fascinatie voor het thema empathie en was te gast bij de Boekenclub Macht en Moed om daarover te spreken. Deze boekenclub is een initiatief van Berto Bosscha, senior beleidsmedewerker OCW. Het motto van de club: “Een nieuwe bestuurscultuur, die creëren we samen. Lees en doe je mee?” Aan de boekenclub doen zo’n tien mensen mee uit de wereld van onderwijs en cultuur, van secretaris generaal van het departement tot docent bij een hogeschool.
Erik Pool kwalificeert in Macht en Moed empathie als een “strategische competentie van professionals en organisaties. Een vaardigheid die hard nodig is om via de dialoog, mediation en rechtvaardige onderhandelingen de bruggen te slaan over diepe kloven heen die samenleving en politiek splijten.” Maar hoe definiëren we empathie eigenlijk? De leden van de boekenclub doen dappere pogingen: Je kunnen verplaatsten in een ander, inlevingsvermogen, balans tussen kennis en gevoel. Voor Rosing is empathie een kwestie van de balans vinden. De balans tussen Cognitie (kennis), Compassie (meeleven) en Emotie (meevoelen). Maar ook de balans tussen ‘ik’, ‘jij’ en ‘wij’.
Rosing laat het model zien van de niveaus waarop mensen onderling contact kunnen hebben: aan de oppervlakte wat iemand zegt wat hij wil (de ingenomen positie), aan de basis dat waar iemand werkelijk behoefte aan heeft. In het tonen van empathie wordt afgedaald naar die basis, de zoektocht naar de anders werkelijk behoefte. Daar wordt ‘common ground’ in gezocht, de gemeenschappelijkheid om op die manier de verbinding te leggen.
De leden van de boekenclub vertalen het begrip empathie naar hun eigen praktijk: hoeveel empathie heb je nodig op een beleidsdossier? Hebben wij de werkelijke behoeften van onze stakeholders wel scherp op het netvlies? Je hebt bereidheid van beide partijen nodig om openheid te krijgen van de werkelijke behoeften – wat als die bereidheid er niet is?
Tijd om empathie aan de hand van eigen cases verder te verkennen. Aan de hand van een staalkaart van menselijke behoeften wordt in tweetallen een eigen praktijksituatie van een conflictsituatie onderzocht. Wat speelde er, welke behoeften stonden er aan de basis van het conflict. Hoe verschilden beide partijen daarin en wat was er gemeenschappelijk? Bij de bespreking komen allerlei behoeften op tafel: veiligheid, steun, verbondenheid, vertrouwen, keuzevrijheid, collegialiteit.
Casus
Door een crisis start met spoed een teamoverstijgende werkgroep met leden vanuit verschillende teams. De teamleiding gebeurt vanuit een managementkolom waar slechts de helft van de teams onder valt. Een medewerker van één van de teams uit de andere managementkolom signaleert dat daardoor de helft van de teams niet (voldoende) is vertegenwoordigd en aangehaakt. De medewerker escaleert dit, maar dat leidt slechts tot het besluit dat er geen actie nodig is. Na twee weken blijken er door deze wijze van aansturing grote missers te zijn met flinke financiële impact. De eerder door medewerker gesuggereerde aanpassingen worden nu wel doorgevoerd, maar medewerker wordt wel uit de werkgroep gezet en mag nog slechts op de achtergrond input leveren.
Bij bespreking van deze casus tijdens de boekenclub is afgedaald naar het behoeftenniveau van de medewerker. De niet vervulde behoeften in deze casus gaan over vertrouwen, veiligheid, ondersteuning, participatie en afstemming. Ook wordt een poging gedaan de behoeften van de teamleider te peilen; dit lijkt te gaan om daadkracht, voortgang en erkenning van bekwaamheid. Door beide behoeften in beeld te brengen kan gezocht worden naar aansluiting om uit de ontstane impasse te komen.
Als eenmaal duidelijk is wat die behoeften zijn, is de volgende vraag: in welke mate kunnen deze ook vervuld worden.
Er wordt doorgesproken over het belang van empathie als onderdeel van ambtelijk vakmanschap: het humaniseert de ander, je brengt jezelf er mee in het geding omdat je de ander serieus neemt. Maar het is ook iets om te doseren: teveel empathie leidt tot overweldiging, te weinig leidt tot oppervlakkigheid.
De volgende keer spreekt de boekenclub met prinses Laurentien van Oranje over gelijkwaardigheid.