3 SG’s over integriteit: benoem het en ga altijd het gesprek aan
De aftrap van de week van de Integriteit vond plaats in de studio van het ministerie van BZK, waar drie SG’s Maarten Schurink (BZK), Marcelis Boereboom (VWS) en Bas van den Dungen (min Fin) onder leiding van Pieter Hilhorst in gesprek over het belang van integriteit bij het Rijk. Waar kunnen we bij het Rijk trots op zijn en waar liggen de belangrijkste uitdagingen?
Spiegel, krant moeder
De spiegelcheck en de krantencheck: dat zijn de checks die Maarten Schurink doet wanneer hij met een integriteitsvraag te maken heeft. De spiegelcheck: kan ik mezelf als het gaat om de gekozen aanpak in de spiegel aankijken. De krantencheck: als het in de krant staat kan ik dan mijn handelswijze uitleggen? Bas van den Dungen: “Daar voeg ik dan als derde de moedercheck aan toe: kun je het uitleggen aan je moeder?” De SG’s geven voorbeelden van situaties waarin ze recent zelf tegen een integriteitsvraag aan liepen: de dienstauto niet om laten rijden voor een persoonlijke afspraak; een dossier overdragen wanneer er mogelijkheid is van belangenverstrengeling
Staan voor je professie
Integriteit is geen gemakkelijk onderwerp, het vraagt om gesprekken, nieuwsgierigheid en tegenspraak. Maarten Schurink: “De politiek moet voorzichtig zijn met het doen van uitspraken over integriteit van de overheid, er is altijd nuance en de noodzaak van onderzoek hoe het precies in elkaar zit, wat is het verhaal achter het verhaal, hoe zit het echt?” Als eerste randvoorwaarde voor zo’n gesprek ziet Schurink een veilige omgeving: “We moeten vermijden om medewerkers angstig te laten zijn, als ze zaken maar liever niet benoemen of rapporteren omdat ze bang zijn daar op gepakt te worden. Het draait om de focus op de goede dingen doen, staan voor je professie. Zeggen hoe jij denkt dat het in elkaar zit en het gesprek daarover niet schuwen. Dat is de kern van ons werk.”
Dillemma’s delen
Pieter Hilhorst: “ Wat is een integer departement, hoe merken mensen in het land dat?” Bas van den Dungen: “Dat is voor mij een departement waar mensen hun vak durven uit te oefenen, open zijn, dilemma’s delen. In hun werk alle aspecten meenemen en daar een weloverwogen afweging in maken. Daar ook voor staan. En we moeten ons zelf houden aan de regels die we aan anderen opleggen. Bijvoorbeeld het omgaan met privacy en de regels van de AVG. Ik heb gezien hoe de Belastingdienst vanuit een dienstverleningsoptiek bijhield wie te maken heeft met hoge medische kosten, om daarvoor niet iedere keer opnieuw bewijsmateriaal voor te heven opvragen. Maar het gaat dan om het vastleggen van medische gegevens en dat mag niet van de AVG. En in plaats van het probleem te negeren is het dan zaak met de AVG aan tafel te gaan zitten en te bespreken of hier wel of geen ruimte voor is. En als die ruimte er niet is- niet doen: daar zijn we heel voorzichtig in geworden.”
Het nieuwe normaal
Hoe vaak komen de SG’s integriteitsvragen binnen hun eigen organisatie tegen? Marcelis Boereboom: “We hebben vertrouwenspersonen, maar daar komen maar heel weinig meldingen bij binnen. Kennelijk is er een blokkade om dat te doen, want volgens mij kan het niet zo zijn dat er maar zo weinig van dat soort vragen voorkomen. Wat mij aan het denken zet over hoe we er voor kunnen zorgen dat dit wel gebeurt. Als SG’s moeten we uit dragen dat we dit echt belangrijk vinden. Waardering tonen als het gebeurt, de juiste sfeer er voor creëren zodat dit het nieuwe normaal wordt.
Ethiek en vertrouwen
Hoe kun je in de dagelijkse praktijk mensen zich meer laten uitspreken over integriteit? Maarten Schurink: “Heb het er met elkaar over. Dit gaat over ethiek. Vanuit welke normen en waarden handel je en is dat in overeenstemming met hoe wij daar als gehele organisatie naar kijken? Ik zie dit op dit moment in veel uitvoeringsorganisaties gebeuren: in de Garage de bedoeling, Stella teams en Maatwerkplaatsen. Een team gaat kijken hoe ze het probleem van één van de teamleden zouden kunnen oplossen. Het organiseren van tegenspraak, het blijven bespreken van normen en waarden: dat is essentieel voor een overheid die je kunt vertrouwen.”
Burger en opgave centraal
De SG’s noemen het afleggen van de eed een belangrijk markeringspunt. Maarten Schurink: “Dat is het moment waarop je je realiseert dat het ambtenaar zijn een bijzonder vak is. Je belooft je in te zetten voor de samenleving, je in te zetten voor de publieke zaak. Bas van den Dungen: “Dat was ook wel een terugkerend thema in de ondervragingen van de POK, de Parlementaire Onderzoekscommissie Kinderopvangtoeslag: voor wie doen we het? Niet om het systeem goed te laten werken of voor ons zelf. We doen het voor de burgers. We moeten hen laten zien hoe we belasting heffen, innen, inzetten voor de rijksbegroting. En dat we ongelijke gevallen ook ongelijk behandelen. Ik hoor te vaak precedentwerking aangehaald als argument om dat niet te doen. Dat zou nooit het argument mogen zijn.” Maarten Schurink: “Vijftien jaar geleden hadden wij een beeld van de calculerende burger en een kleine overheid. Vanuit die visie beoordeelden we uitvoeringsorganisaties vooral op rechtmatigheid en doelmatigheid. De POK markeerde een paradigmashift, met het nieuwe beeld van de burger die het goede wil doen. Daardoor is de focus nu veel meer op effectiviteit en doeltreffendheid: de opgave centraal. En op die manier ontstaat er nieuwe aandacht voor persoonlijke dienstverlening.”
Diversiteit en inclusiviteit
Als slotvraag krijgen de SG’s de vraag over hoe de thema’s diversiteit en inclusiviteit zich verhouden tot integriteit? Marcelis Boereboom: “Bij diversiteit gaat het niet alleen over gender en cultuur, maar ook over iemands achtergrond. Bij de Rijksoverheid werken veel hoogopgeleiden, het is belangrijk om ook vanuit andere perspectieven naar onze opgaven te kijken”. Maarten Schurink: “De samenleving ontwikkelt zich doorlopend. Dat heeft ook invloed op hoe er naar normen en waarden wordt aangekeken. We hebben daarover voeling nodig met de maatschappij. Inclusiviteit en diversiteit dragen daar aan bij.”